Urganch davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

Jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini tayyorlash.

Ulug` vatan urushi davrlarida sport tashkilotlarining faoliyatlari tuxtatildi. Lekin, sobik sportchilar ona vatanni ximoya qilishda uz kaxramonliklarini kursatdilar. Bular : Sobir Raximov, SHodmon Umarov, Andrey Borzenko, V.Karpov, K,Pulatov, T.Eryigitova va boshqalar edi. O`zbekistondagi maxxaliy millat orasida jismoniy madaniyat va sport ishlarining mazmunan va shakllan taraqqiy etishi, 1950-1960 yillarga to`g`ri keladi. “Paxtakor” sport jamiyatining tashkil kilinishi 1950 ommaviy sport musobaklarining muntazam o`tkizib borilishi bilan belgilanadi. 1951 yilda Tashkent jismoniy madaniyat texnikumi urnida O`zbekiston davlat jismoniy tarbiya institutining ochilishi, 1056 yil “Paxtakor” o`yingoxini kurib bitkazilishi, unda usha yili O`zbekiston sportchilarining navbatdagi spartakiadasi ma’lum ahamiyat kasb etadi. Natijada 1956 yil Moskvada yangi kurilgan V.I.Lenin nomli  o`yingoxda SSSR xalqalarining birinchi spartakiadasida O`zbekiston sportchilarining tantanali katnashishi va  erishgan yutuklari sport harakati tarixidan chukur urin egalladi. Bu tadbirlarni uyushtirishda Respublika sport kumitasining raisi R.i.Ismoilov , Iinstitut direktori A.T.Kocharev, tanikli trenerlar G.Indlar (gimnastika), N.Lakizo (akrabatika), I.Vortazarov (ogir atletika), L.Maksudov (futbol) va boshqalarning xissasi katta buldi. SHuni e’tirof etish kerakki, respublikaining barcha viloyatlari markazlari, yirik sanoat shaxarlari, tumanlarida sport zallari, o`yin maydonlari, yangidan kad kutardi. Fargona, Buxoro,Namangan va boshqa bir ktor shaxarladagi pedagogika institutlari koshida Jismoniy tarbiya kulliyetlari tashkil etildi. Respublikada jismoniy tarbiya va sport ishlarini rivojlantirishda davlat arboblari Y.Oxunboboyev , F.Xujayev, A.Ikromov va keyingi davrlarda U.Usupov, N.A.Muxitdinov (1956-1960), SH.R.Rashidov (1950-1983) qabilarning xissalari juda kattadir. O`zbekiston mustaqil taraqqiyoti juda kup vokealarni uz iziga tushirdi rad etilganlarini kayta uz joyiga keltirdi. Bu asnoda urganayotgan muammo va vazifalarga bevosita aloqador bulgan bir masalaning bazi tomonilarini eslash va yoritish ayni madaodir.   Sobik ittifokda bulgan vokealarni O`zbekistonda ham taklid qilish, okni kora deb aytishni odat qilishgan edi. Jismoniy tarbiya bilan boglangan eng yaxshi tadbirlarni ham yukka chikarishda. YA’ni Uzbekistaon Kompartiyasining birinchi kotibi SH.Rashidov faoliyatini eslash man etilgan edi. Xozirgi kunda uning siyosiy faoliyatini chukur urganishga tula kirishildi. SHu asosida 1970 - 1980 yillarda SH.Rashidov boshchiligida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish uchun o`tkazilgan bazi bir muxim tadbirlarni kursatish maksadga muvofiqdir.   SHu sababli respublika sportining istikbolidagi asosiy manbalarning xolatiga va uni rivojlantirish omillaridan xabardor bulish muxim vazifalardan biri xisoblanadi. O`zbekistonda jismoniy madaniyat va sport taraqqiyotining ba’zi bir kursatgichlari kuyidagilardan iborat: Respublikada 14577 ta jismoniy madaniyat jamoalarida 5 mln. 549 ming 908 kishi shug`ullanadi. SHu jumladan 56 ta oliy o`quv yurtida 134977 kishi, 225 ta o`rta maxsus o`quv yurtlarida 147664 kishi, 449 ta xunar-texnika bilim yurtlarida 211061 kishi, 8302 ta maktablarda esa 4 mln. 510 kishi 403 O`quvchi jismoniy tarbiya va sport bilan shug`ullanadilar. O`zbekistondagi ishlab chikarish korxonalarining 5545 tasida boshlangich jismoniy madaniya tashkilotlari va 60 dan ortik sport klublari mavjud bulib, ularda 543946 kishi muntazam ravishda sport turlari, soglomlashtirish mashqlari bilan shug`ullanadilar. Sobik Ittifok davrida ishlab chiqilgan va tasdiklangan “Mexnat va mudofaaga tayyor!” (GTO) majmuasi o`zining mazmunan zarurligi va moxiyati bilan uz kuchini saklab keldi. Keyingi paytlarda Respublika muxiti va sharoitlariga qarab uning shakli va normativ xolatlariga ba’zi bir uzgarishlar kiritildi va konsepsiya (dastur) ishlab chikildi. Ma’lumki MMT majmuasining asosiy turlari va normativ darajalari O`quvchi yoshlarni xar tomonlama jismonan kamol toptirishda muxim ahamiyat kasb etadi. SHu sababdan respublikada bu majmua yoshlarni tayyorlashda katta ishlarni amalga oshirdi. Buning dalili sifatida kuyidagi kursatgichlarni keltirish mumkin. Respublika buyicha 1991 yildi 1 mln. 33 ming 815 kishi MMT nishondori buldi. SHu jumladan, Oliy o`quv yurtlari talabalaridan 12743 kishi, o`rta maxsus o`quv yurtlarida 36867 kishi, xunar-texnika bilim yurtlarida 69650 kishi, umumta’lim maktablarida 832962 O`quvchi va ishlab chikarish korxonalarida 81593 kishi bu majmuaning barcha talabalarini bajardilar. Respublikadagi jismoniy tarbiya-madaniyat jamoalari, sport klublari sport jamiyatlari va turli vazirliklar; davlat idoradagilaridagi jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilish kizikarli sport musobakalarini uyushtirish, yukori sport natijalariga erishishda aloxida urin tutadi. Uzbekitson Respublikasi davlat sport kumitasining ma’lumotiga kura, 1990 yilgacha respublikada 26 ming atrofida ixtisosli mutaxassis xodimlar faoliyat kursatgan bulsa, ularning soni 1993 yilga kelib 29 mingdan oshib ketdi. SHulardan 17 mingdan ortigini ixtisosli oliy ma’lumotga egadir. Mutaxassis xodimlar orasida 1755 kishi xotin-kizlarni tashkil etadi. Maxalliy xotin-kizlar soni, afsuski, 100 taga ham yetmaydi. Mutaxassis xodimlardan 16804 kishi 8302 umuta’lim maktablarida, 56 ta oliy o`quv yurtlarida esa 1258 kishi, 225 ta urin maxsus o`quv yurtlarida 749 ta xunar-texnika bilim yurtlarida 701ta, spor tashkilotlarida 367ta xodim xizmat kilmokda. SHuni e’tiborga olish kerakki, ixtisosli oliy va o`rta ma’lumotni mutaxassislar tayyorlashda O`zbekiston Davlat jismoniy tarbiya instituti va Respublika oliy o`quv yurtlari koshidagi 12 ta jismoniy tarbiya kulliyotlarining xissalari benixoyat kattadir. Xozirgi payida O`zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutida 3 mingdan ortik talaba ta’lim oladi. Institutda pedagogika v trenerlik malaka oshirish va sirtki o`quv kulliyotlari, 22 nafari faoliyat kursatmokda. 300 ga yakin ukituvchi va xizmatchilar orasida 8 ta fan doktorlari va professorlar, 100 ga yakin dotsentlar, fan nomzodlari bor.        

XULOSA

O‘zbekiston xalqlari tarixida inson umumiy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida jismoniy madaniyat va sport salmoqli o‘rinlardan birini egallashi bilan u jamiyat rivojida o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘lmoqda. Buning asosiy sabablaridan biri shundaki, mustaqillikning mazmunini sport orqali kengaytirish hamda boyitishga O`zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov hamda O‘zbekiston Respublika Vazirlar Mahkamasi ko‘plab nazariy, tashkihy, moddiy tadbirlarni amalga oshirib kelmoqda. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, sog‘lom avlod davlat dasturi asosida ahoUning, ayniqsa, o‘quvchi yoshlar va talabalarning jismoniy barkamolligini ta’minlash, ularning kasb-hunar egasi bo‘lishi, buyuk kelajakda ona Vatanini himoya qilish kabi keng qamrovli va o‘ta mas’uliyatli faoliyatlarida dolzarb vazifa qihb qo‘yilmoqda. Bu yo‘lda xalqimiz va yurtimiz tarixini qunt bilan o‘rganish, ijobiy xususiyatlarni milliy qadriyatlaiga qo‘shib, ularga amal qilishda jismoniy tarbiya va sportning muhim o‘rni bor. Arxeologik topilmalar, baland qoya-toshlarga bitilgan suratlar, «Avesto» diniy ma’rifiy kitob, «Alpomish», «Go‘ro‘g‘li», «Qirqqiz» kabi xalq og‘zaki ijodi durdonalari, «Shohnoma», «Manas», «Xamsa» kabi adabiy durdonalari, sharqning buyuk allomalaridan Abu Ali ibn Sino va boshqa mutafakkir donishmandlarning boy tarixiy meroslari mazmunlarida jismoniy madaniyatning salomatlik, jismoniy chiniqish kabi tomonlari o‘z ifodasini topgan. Bu, o‘z navbatida, jismoniy madaniyatning tarixiy jarayon va ta’limtarbiyaning asosiy mazmunlaridan biri ekanligi haqida shahodatdir. Buyuk sarkarda Amir Temur va uning avlodlari Mirzo Ulug‘bek, Zahiriddin Muhammad Bobur hamda keyingi davrlarda davlatni (xonliklar) idora qilgan podsholar, sarkardalar, olimlar hayotida jismoniy madaniyatni yuqori darajaga ko‘tarishgan. Jismoniy madaniyatning eng muhim vositalari bo‘lgan piyoda yurishlar, otda nayza otish, qilichbozlik, kurash, tog‘larga chiqish, suvda suzish kabi murakkab amaliy faoliyatlaridan jismonan chiniqish, jang qilish quroli sifatida foydalanganliklari juda ko‘p tarixiy manbalar, badiiy asarlarda o‘z ifodasini topgan.