Urganch davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

Ommaviy jismoniy madaniyat va sportni rivojlanishi.

Respublika sportining ravnaki va erishilgan natijalar kup jamiyatdan sport inshootlari bevosita chambarchas boglangandir. Respublikada 185 ta o`yingox, 125 ta suv xavzasi. 4414 ta sport zali bor. 2831 ta jamoada 11028 soglomlashtirish guruxlari tashkil kilinib ularda 242067 kishi shug`ullanadi. Ularning uchdan bir kismini kishlok axolisi tashkil etadi. O`zbekistondagi eng ommaviy sport turi voleybol bulib, u bilan 263433 kishi shug`ullanadi. Ularning ixtiyorida 14193 ta urin maydonlari mavjud. Futbol bilan shug`ullanuvchilar soni esa 266767 kishi bulib, ularga 5664 o`yingox xizmat kiladi. Ma’lumki, uzok yillar davomida Toshkent, Samarkand, Navoiy va boshqa shaxarlarda sobik Ittifok mikyosidagi yoki jaxon birinchiliklari turnirlari ham o`tkazilib kelindi. SHu tufayli respublikada yirik sport inshootlari kurilib, ularda ommaviy musobakalar. Ommaviy sport turlari o`tkazilib turiladi. Bularga Toshkentdagi markaziy “Paxtakor”, “Mexnat rezervlari” spor kombinatlari, “Dinamo”, “Start”, “Tukimachi”, “Kibray” markazlari va “Alpomish” (sobik “YUbileyniy”) sun’iy yaxmalak sport saroyi Mitrofanov nomidagi suv xavzasi. Samarkanddagi eshkak eshish kanali, Navoiy shaxaridagi suv sport va boshqalar maktovga sazovordir. O`zbekistondagi jismoniy madaniyat va sport harakati tabora rivojlanmokda. Bu faoliyatlarni tashkil etish va boshqarishda Respublika Davlat jsmoniy tarbiya va sport kumitasi maxsus boshqaruv organi sifatida amal kilmokda. Uning barcha ish turlarida Respublikadagi “Dinamo”, “Mexnat rezervlari” kasaba uyushmalarining “O`zbekiston” sport jamiyatlari, “Vatanparvar” (DASAAF), sayoxat markaziy kengashi turli sport uyushmalari katta kumak bermokda. Bu davlat va jamoa tashkilotlarining viloyatlar, tumanlar, shaxarlardagi tarmoklari uz xududlarida barcha sport ishlarini tashkil qilishga raxnamolik kiladilar. Ana shu sport tashkilotlarida va ularning xodimlar Respublika sportining rivojlantirish va uning sharafini jaxonga tanitish ulkan vazifalarni amalga oshirmokda. Sobik SSSR xalqlarining 10 ta spatakiyadasida va 1952 yildan buyon xalqaro Olimpiya o`yinlarida respublika sportchilari O`zbekistonning dongini jaxonga taratadi. Ularda katnashgan va sovrindor sportchilarning ba’zi birlari bilan (G.SHamray, E.Sa’diy, S.Dinamidov - gimnastika; S.Ruziyev - kilichbozlik; R.Riskiyev-boks; E.SHagayev- suv polosi; A.Fadzayev, M.Xadarsev - kurash; K.Fatxulin-kurash; R.Gataulin - yengil atletika va boshqalar) tanishtirilgan edi. Jaxon birichiliklari, turnirlari, chempionatlari, natijaga erishdi. “Paxtakor” futbol komandasining oliy tabakasida katnashishi va uning yutuklari respublikada futbolning ommalashishga olib keldi. Jaxon va Olimpiya o`yinlari goliblari O.Kurbonov (kurash), R.Rixinev (boks), M. Ismoilov (ot sporti), S.Xodiyev (kurash), E.Sa’diy (gimnastika), E.Karimov (ogir atletika), E.SHagayev (suvda suzish), R.Salimova (basketbol), A.Fadziyev, M.Xodarsev, B.Fayziyev (kurash) va boshqalarning shuxrati jaxonga tanildi. O`quvchi yoshlar uz tafakkurlari bilan tushunishlari, mustaqil O`zbekistonning istikboliga xissa kushish uchun bor imkoniyatlarini ishga solib. Uz burchlarini ado qilishlari kerak. Ma’lumki, Respublika Oliy Kengashining sessiyasida (1992) “Ta’lim to`g`risida”konun kabul kilinib, unda Ta’lim oluvchilarning salomatligini muxofaza qilish va mustahkamlashni kafolatlovchi shart-sharoitlar yaratish, ukish. Mexnat qilish, da olish uchun ta’lim muassasalari mas’uldir deyilgan. O`quvchi yoshlarning ta’lim olishlari va ularning doimo soglom bulishlai davlat konunlari bilan muxofaza kilinadi. SHu tufayli barcha O`quvchi yoshlar kayerda ta’lim olmasin, ularga berilgan imtiyozlardan maksad yulida foydalanish, jismoniy kamolotni ta’minlash zarur buladi va bu bilan jismoniy tarbiyaning ijtimoiymoxiyatini yanada kutargan, uni imkon boricha inson hayotidagi yuksak omilkor ekanligini kelajakka meros kilib koldirishga hayotiy tajriba va amaliyot asos buladi. XIX asrning II-yarmida  ruslarning Turkistonga kelib urnashib olishi natijasida bu yerlarda erlar va kizlar gimnaziyalari maktablar tashkil kilindi. SHu sababdan  bu o`quv yurtlarida jismoniy tarbiya mashgulotlari berila boshladi. Turkiston ulkasida 1890-1900 yillarda maktablarda jismoniy tarbiya mashqlarini o`tkazish ancha jonlandi. Xarbiy maktab va bilim yurtlarida gimnastika, kilichbozlik va turli o`yin mashgulotlari tashkil kilinib, u asta-sekin maxalliy millat yoshlarining faoliyatiga uta boshladi. Bu paytlarda maxsus  o`quv yurtlari, xarbiy xizmat joylarida gimnastika, laun-tennis va boshqa turlardan kichik musobakalar o`tkaziladi. 1916 yil 1-oktyabrda  “sport safarbarligi” degan tashkilot ish boshlaydi. bunga erlar gimnaziyasi, semnariyasi, real bilim yurti, kommersiya (tijorat) va xunar bilim yurtlarining talabalari bir oy muddatga safarbar etilar edi.  Xarbiy kushinlar uchun muljallangan jismoniy tarbiya dasturi bu kursda kullanilgan.  Buning asosiy maksadi yoshlarni xarbiy jismoniy tayyorlash va kurikdan o`tkazish bulgan. Bu davrlarda toshkentda velosport, kolichbozlik, gimnastika, yengil atletika buyicha o`tkazilgan saralash musobakalarida fakat xarbiy, rus amaldorlarigina ishtirok etishgan. Ularning asosiy Stokgolmda o`tkaziladigan (1912 yil) Xalqaro Olimpia uyilarida  katnashish uchun rus komandalarini tuldirish kerak edi.   “Toshkent xavaskor velosipedchilar jamiyati” (1895), “Toshkentgimnastika va jismoniy mashq xavaskorlar jamiyati” (1904), “SOKOL” (lochin, 1906), yengil atletika gruxi tashkil eitilishi va ularda bir tudagina kishilar shug`ullansada, Turkiston ulkasida sport bilan shug`ullanishga asos soldi deb e’tirof etish mumkin. 1913 yilda tashkil etilgan “Toshkent sport xavaskorlar jamiyati”, Turkiston ulkasidagi eng yirik sport tashkiloti edi. 1911 yildan boshlab bu chempionatlarda uzbek polvonlari ham katnasha boshladilar. Turkistondagi sirklarda millik kurash musobakalari ham o`tkazilar edi. XIX  asrning oixirida Turikston axolisi orasida velosiped sportiga kizikish kuchaydi va 1895 yili “Toshkent xavaskor velosipedchilar jamiyati” tuzildi va tez orada Toshkentda velosiped treki kurildi. Razjvil, Volkov, Petrovkiy va Ryaxovskiylar Turkistondagi dastlabki velosipedchilar edilar. Velosiped sporti bilan maxalliy aristokratlar, savdogarlar va katta xarbiy mansabdorlar shug`ullanishgan. CHunki velosipedni sotib olish uchun katta mablag kerak edi. 1906 yildan boshlab O`rta Osiyeda futbol rasmiy ravishda tashkil topa boshladi. 1911 yildan boshlab, shaxarlarda turli xil musobakalarda uzaro futbol uchrashuuvlari o`tkaziladi. 1911-1915 yillarda xarbiy okrug koshidagi bosmaxona kishilari uzlarinign gimnastika tug`araklarini tashkil kilindi. Ishchilar yashaydigan kazarmada gimnastika burchagi tashkil etildi. Ishchilar pul yigib toshlar, turnik sotib olib, tug`arak mashgulotlarini o`tkazishdi. Turkiston General Gubernatorini ishchilari sport jamiyatlarini tashkil etishlarini takiklashi yangi sport turlarini rivojlanishiga anchagina tuskinlik kildi. Maslan, 1915 yilda axoli o`rtasida  keng tarkalgan xalq kurashi ham mushtlashish bilan birga xukumat farmoni kurashga tadbik etildi. Lekin bayram kunlari, ayniksa Navruz sayillarida uzbekcha kurash, poyga , ulok, dorbozlik, akrabatika, turli xil xalq o`yinlari, takiklanishiga karamasdan o`tkazilar edi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov mustaqillikka erishish va uning istikbolida axoli salomatligini uta kimmatligi va unga ega bulish yullarini kutarinkilik bilan izxor kilib bergan. YA’ni: “Bizning ota-bobolarimiz kishilar bilan uchrashganda yoki xayrlashganda, avvalo, chin yurakdan salomatlik tilashgan... Bizning zaminimiz boxodirlar va ximoyachilarimizga bulgan polvonlar va botirlarga boy va ularni mexr bilan prvarish kilib kelmokda. Bugungi kunda hamma joyda sportning milliy turlari kayta tiklanmokada.....