Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

11.3 "Merchandayzing" tovarlarni sotishni jadallashtirish
faoliyatini rejalashtirish
M erchandayzing (merchandising - sotish san’ati) bu savdo sohasida 
amalga oshiriladigan va m a’lum bir mahsulot, tovar, tur yoki qadoqni 
targ‘ib qilishga qaratilgan tadbirlar majmui. Merchandising - bu savdo 
nuqtasida xaridor va mahsulot o ‘rtasida samarali aloqa o ‘m atish uchun 
texnologiyalar to ‘p!ami. Chakana savdo uchun tayyor bo‘lgan mahsulot 
va xizmatlami sotishni rag ‘batlantirish jarayoni. Merchandayzing sotish 
miqdorini belgilash, marketing strategiyasini ishlab chiqish, narx belgi­
lash, turli chegirma va kuponlami q o ila sh kabilami o ‘z ichiga oladi.
M erchandayzingni asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
241

---

• xaridorga mahsulot namoyish etiladigan jo y haqida m a ’lumot 
berish;
• mahsulotning mohiyati va narxi haqida to ‘liq m a’lumot berish;
• tovarlarni namoyish qilinadigan muayyan joyga maksimal 
darajada e ’tibom i jalb qilish;
• xaridomi darhol sotib olishga ishontirish uchun xaridorga ta ’sir 
qilish;
• mahalliy 
brendlar 
yordamida 
raqobatdosh 
mahsulotning 
haqoratlanishiga y o ‘l q o ‘ymaslik;
• sotishni boshqarish;
• iste’molchilaming xatti-harakatlarini boshqarish;
• o ‘rtacha sotib olish miqdorini oshirish.
Merchandayzingning quyidagi turlarini ko ‘rib chiqishimiz mumkin:
• tovar merchandayzingi
• chakana savdo merchandayzingi
• vizual merchandayzing
• raqamli merchandayzing.
Tovar merchandayzingi har qanday turdagi tovarlarni sotishni rag‘- 
batlantirish jarayonini o ‘z ichiga oladi (bozordagi hamda onlayn tovar­
lar). Chakana savdodagi barcha tovar turlarini (raqamli tovarlardan 
tashqari) sotishni rag'batlantirish bilan b o g iiq jarayonlar chakana savdo 
merchandayzingini tashkil qiladi. Savdo nuqtalarida reklama turlari va 
usullarini takomillashtirib, tanlov jarayonida xaridorlarga savdo bo 'y i­
cha maslahatchilar ishtirokisiz tovarlarni tanlashga yordam beradi. Sav­
do maydonidagi xaridorlaming moslashuv davrini qisqartirib, tashrif 
buyuruvchilaming psixologik holatiga mos d o ‘kon muhitini yaratadi. 
Tovar merchandayzingi "Oltin uchburchak" qoidasidan fodalanishi 
kerak. Chunki, xaridorlaming 90 foizga yaqini d o ‘kon qavatining uch- 
dan bir qismini bosib o ‘tib ketishadi. Shuning uchun asosiy tovarlarni 
kirish joyidan ko ‘rinadigan joyga joylashtirish, ularga yaxshi taqdimot 
va bepul yondashish kerak. Kirish joyi, asosiy (eng k o ‘p talab qilina­
digan) mahsulot va kassa mashinasi "oltin uchburchak" ni tashkil etadi, 
uning maydonida siz tezda sotish uchun zarur b o ig a n tovarlarni q o ‘yi- 
shingiz mumkin (qimmat, yangi, hamroh). "Oltin uchburchak" qoidasida 
kirish, chiqish va eng k o ‘p sotiladigan buyum o ’rtasida hosil b o ig an
maydon qanchalik katta b o isa , savdo hajmi shuncha yuqori b o iad i. 
Shunga k o ‘ra, odam uchun butun d o ‘kon b o ‘ylab sayohat qilishga tayyor
242

---

b o ig a n eng "xaridorbob" mahsulot do‘konning orqa tomoniga optimal 
tarzda joylashtirilgan, bu xaridomi zalni kesib o ‘tishga va butun 
assortiment bilan tanishishga majbur qiladi. Masalan, poyabzal uchun 
lak va poyabzal cho‘tkasi, shampun va sochlar uchun konditsioner, 
mushuk uchun ovqat va axlat qutisi. Xaridorlarni aniq o ‘tkazib yubor- 
masliklari uchun merchandayzing o ‘ziga xos mavzular zonasini yaratishi 
kerak: bu uy-ro‘zg ‘or buyumlari yoki "Kiyim va poyafzal uchun barcha 
narsalar", "Hayvonlar uchun mahsulotlar" b o iis h i mumkin. Shuningdek, 
o ‘zaro savdo-sotiqning bir qismi sifatida alohida reklama zonalari yara- 
tilib, unda m a iu m bir vaziyatga ega b o ig a n uyushmalami keltirib 
chiqaradigan tovarlar namoyish etiladi. Katta mebel supermarketlari 
buni qanday amalga oshirayotganini eslang masalan, oshxonani jihozla- 
shadi, u yerda hamma narsa namoyish qilinadi va joylashtiriladi: stol va 
stuldan sochiq va guldonlargacha. Merchandayzing qilib xaridoming 
e’tiborini b o iim n in g barcha tovarlariga qaratish zarur.
Chakana savdo sanoatida vizual merchandayzing sotiladigan 
mahsulot va xizmatlaming k o ‘rinishini va afzalliklarini ta’kidlash uchun 
ishlatiladigan barcha namoyish texnikasini o ‘z ichiga oladi. Vizual 
merchandayzingda mahsulot xususiyati va afzalliklari turli xil bannerlar 
videolar va giflar orqali tasvirlanishi mumkin. Agar siz ulami to ‘g‘ri 
tuzsangiz, xaridorlar mamnuniyat bilan do ‘konda kutilganidan ancha 
uzoqroq b o iishad i. Raqamli merchandayzingda tovarlarni onlayn tarzda 
sotishni rag‘batlantirishni o ‘z ichiga oladi.
Merchandayzing faoliyatida mijozning birinchi taassuroti muhim 
o ‘rin tutadi chakana savdo do‘konlarida o ‘z mahsulotlarini oyna oldiga 
qo‘yib, o ‘z mijozini ushbu mahsulotni sotib olishga jalb qilishga harakat 
qiladi yoki bu ishni o ‘zining web sayti orqali amalga oshiradi. Statisti- 
kaning k o‘rsatishicha, 53 % mijozlar agar korxona websaytiga kirish 3 
sekund ichida amalga oshmasa ular o lz fikridan qaytishadi. Shu sababli 
xaridorda birinchi taassurotni iloji boricha yaxshi b o iish ig a harakat 
qilinadi.
Savdo korxonasidagi tirbandliklar ham xaridoming mahsulotni sotib 
olish haqidagi fikriga ijobiy yoki salbiy ta ’sir k o ‘rsatadi. Ushbu 
muammoni hal qilish maqsadida korxona o ‘z mahsulotlari joylashgan 
joyning xaritasini tuzishi va bu orqali xaridorlarga qulaylik yaratishi 
mumkin. Masalan, bir turdagi mahsulotlami bir-biriga yaqin joylashti- 
rish maqsadga muvofiq. Merchandising vositalaridan samarali foydala-
243

---

nish ijobiy natija beradi. Merchandising vositalari deyarli savdo may- 
donchasida b o ig a n va sotuvlar bilan b o g iiq b o ig a n barcha narsadir. 
Asboblar do ‘kon dizayni, savdo uskunalari, shuningdek, savdo maydon- 
chasida yaxshi rejalashtirilgan mijozlar oqimi, xodimlar fortnasi va 
reklama materiallarini o ‘z ichiga oladi. Biroq, ushbu vositalaming sama­
rali ishlashi uchun tayyorgarlik talab etiladi. Tayyorgarlik bosqichining 
bir qismi - maqsadli auditoriyaning talab qilinadigan segmentining afzal- 
liklarini inobatga olgan holda ishlab chiqilgan planogramma (tovarlarni 
vitrinaga joylashtirish sxemasi). Planogramda mahsulotning asosiy 
xususiyatlari va uni do‘kon javonlarida ko ‘rsatish usullari hisobga 
olinadi.