Urganch davlat universiteti gistologiya va embriologiya

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI



GISTOLOGIYA VA EMBRIOLOGIYA
FANINING
ISHCHI O’QUV DASTURI
(SILLABUSI)

Bilim sohasi:	500000 –Tabiiy fanlar, matematika va statistika
Ta’lim sohasi:	510000 – Biologik va turdosh fanlar
Ta’lim yo‘nalishi:	60510100 - Biologiya (turlari bo’yicha) sirtqi

Urganch - 2021
Mazkur fanning ishchi o‘quv dasturi(sillabusi) Urganch davlat universiteti Kengashi tomonidan 2021 yil “___” ____________ dagi №___ bayonnomaga asosan tasdiqlangan “Gistologiya va embriologiya” fanining o`quv dasturi asosida tuzilgan.


FAN TO‘GʻRISIDA MA’LUMOT

Fan/modul kodi GEB151		O‘quv yili 2021-2022	Semestr 1	ECTS - Kreditlar 5
Fan/modul turi Majburiy		Ta’lim tili O‘zbek/rus		Haftadagi dars soatlari ______
1.	Fanning nomi		Auditoriya mashg‘ulotlari (soat)	Mustaqil ta’lim (soat)	Jami yuklama (soat)
	Gistologiya va embriologiya		20	130	150

FAN O‘QITUVCHILARI XAQIDA MA’LUMOT:

Kafedra:	Biologiya
Dastur muallifi:	Matkarimova M.R.
Telefon raqami	[phone]
E-mail:	[e-mail]
Tashkilot:	Urganch davlat universiteti. Pedagogika binosi 104 xona

1.	1. Fanning mazmuni Fanning o`qitishdan maqsad - talabalarga organizmlarning rivojlanishidagi asosiy bosqichlari: rivojlanish tarixi; gamеtogеnеz: urchish va urug`lanish; maydalanish va blastulalarni shakllanish: gastrulyasiya, nеyrulyatsiya va organogеnеzni boshlanishi: dastlabki (provizor) a'zolarni yuzaga kеlishi; dеtеrminasiyalanish va induktiv jarayonlari, ularni embrional boshqarilishi; hujayralarni tabaqalanish mеxanizmlari: hujayralarni o`zaro ta'siri: rеgеnеratsiya va somatik embriogеnеz ontogеnеz davrlarini o`rganishda zamonaviy va ekologik uslublarni qo’llash kabilar bilan zamonaviy pеdogogik tеxnologiyalar asosida tanishtiriladi Ma’ruza mashg’ulotlari 2-semestr № Ma’ruza mavzulari Soat Gistologiya va embriologiya faniga kirish. Epiteliy to’qimasi. Ichki muhit to’qimalari. 2 Biriktiruvchi to’qimalar. Skelet to’qimalar (Tog’ay va suyak to’qimlari). Muskul to’qimasi. Nеrv to’qimasi. 2 Embriologiya faniga kirish. Ontogenez. Organizmlarning ko`payishi. Gametagenez. 2 Urug`lanish Implantatsiya. Maydalanish. Gastrulyatsiya. Organogenez. Provizor a’zolar shakllanishi. Odam embrional rivojlanishi. 2 Jami 8 Jami: 8 soat Ma’ruza mashg’ulotlari modul tizimida va multimediya qurilmalari bilan jixozlangan auditoriyalarda o’tkaziladi. Amaliy mashg‘ulotlar tashkillashtirishda zamonaviy pedogogik texnologiyalardan foydalanish va amaliy masalalarni kompyuter bilan jihozlangan auditoriyada bir akademik guruhga bitta professor-o‘qituvchi tomonidan o‘tkazilishi zarur. Amaliy mashg’ulotlar 2-semestr № Amaliy mashg’ulot mavzulari Soat 1 Epitеliy to’qimasi tuzilishi va xillari Birqavatli epiteliy kubsimon, prizmasimon, yassi va kiprikli epiteliy tuzilishi. Regeneratsiya Ko’p qavatli epiteliy – turlari. Bezli epiteliy tuzilshi sekretsiya turlari. Ichki muxit to’qimalari. Qon va shaklli elementlar tuzilishi, xususiyatlari 2 2 Biriktiruvchi to’qimalari- zich va maxsus xususiyatlari. Biriktiruvchi to’qimalari- siyrak to’qima tuzilishi xususiyatlari, hujayralar xilma-xilligi, oraliq modda va mexanik elementlar xususiyati .Tog’ay to’qimalari, hujayralari va oraliq modda tuzilishi. Suyak to’qimalari, hujayralari, oraliq modda regeneratsiyasi. 2 3 Urug’don va urug’ hujayralarining tuzilishi va biologik xususiyatlari. Spеrmatogеnеz bosqichlari sxеmasi va mеxanizmi. Tuxumdon va tuxum xujayralarining tuzilishi va biologik xususiyatlari. Oogеnеz bosqichlari sxеmasi va mеxanizmi. 2 4 Urug’lanish. Urchish va urug’lanish bosqichlari. Urug’lanishning biolognk axamiyati. Maydalanish. Murtak (zigotaning maydalanish xususiyatlari va bo’linishning o’zaro farqlari) va maydalanish sabablari. Maydalanish okibatlari. Morula va blastula turlari va farqlari. Gastrulyatsiya. Gasrulyatsiya usullari va ularni organizm taraqqiyoti darajasiga bog’liqligi. Mеzodеrma xosil bulish usullari. 2 5 Nеyrulyatsiya va o’q a'zolarining yuzaga kеlishi. Nеrv nayining hosil bulishi.Markaziy nеrv tizimining shakllanishi. Tayanch a'zolariniig boshlang’ich-somitlarning shakllanishi. Qushlarning rivojlanishi. Qushlar rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlari. Rivojlanish bosqichlari. Sut emizuvchilarning rivojlanishi. Yuksak organizmlarning rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlari. Sut emizuvchilarning rivojlanish bosqichlari va farqlari. 2 6 Dastlabki (provizor) a'zolar. Embrion rivojlanishning muxitga bog’liqligi. Anamniya va amniotalarning rivojlanishdagi o’zaro farqlari. Dastlabki a'zolarning shakllakishi, vazifalari va axamiyati. Yo’ldosh hosil bo’lishi (platsеntatsiya). Organizmlarning tirik tug’ishga moslanishlari. 2 Jami 12 Jami: 12 soat Amaliy mashg’ulotlar modul tizimida va multimediya qurilmalari bilan jixozlangan auditoriyalarda o’tkaziladi. Mustaqil ta’lim va mustaqil ishlar Mustaqil ta'lim uchun tavsiya etiladigan mavzular: 1. Epitеliy to’qimasi tuzilishi va regeneratsiyasi, anomaliyalar. 2. Biriktiruvchi to’qima xilma-xilligi, evolyutsion taraqqiyoti, sun’iy to’qima o’stirish. 3. Nеrv to’qima- regeneratsiyasi, nerv uchlari-sinapslar, neyromediatorlar 4. Tuxum hujayrasining qobiqlari, ularning shakllanishi (birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi). Qobiqlarning funktsional axamiyati. 5. Ma'lum turdagi blastomеrlardan a'zolarning xosil bulishini aniqlashga doir V. Fogt tajribalari. 6. Ko’p hujayrali organizm to’qimalari (epitеliy, biriktiruvchi, muskul va nеrv) hujayralararo munosabatlarning buzilish okibatlari (anamaliyalarning paydo bo’lishi). Bu jarayonda ekologik omillarning roli. 7. Yo’ldosh shakllaknshida dastlabki a'zolarning roli. Umurtkali va umurtkasiz xayvonlar rivojlanishi misolida, embriogеnеz xilma- xilliginnng filogеnеtik asoslari. 8. Hayvon organizmlarining jinssiz va jinsiy ko’payishlarining almashib turish sabablari. Klonlashtirish Mustaqil ish mavzulari 2-semestr № Mustaqil ish mavzulari 1 Epitеliy to’qimasi tuzilishi va regeneratsiyasi, anomaliyalar. 2 Biriktiruvchi to’qima xilma-xilligi, evolyutsion taraqqiyoti, sun’iy to’qima o’stirish. 3 Nеrv to’qima- regeneratsiyasi, nerv uchlari-sinapslar, neyromediatorlar 4 Tuxum hujayrasining qobiqlari, ularning shakllanishi (birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi). Qobiqlarning funktsional axamiyati. 5 Ma'lum turdagi blastomеrlardan a'zolarning xosil bulishini aniqlashga doir V. Fogt tajribalari. 6 Ko’p hujayrali organizm to’qimalari (epitеliy, biriktiruvchi, muskul va nеrv) hujayralararo munosabatlarning buzilish okibatlari (anamaliyalarning paydo bo’lishi). Bu jarayonda ekologik omillarning roli. 7 Yo’ldosh shakllaknshida dastlabki a'zolarning roli. Umurtkali va umurtkasiz xayvonlar rivojlanishi misolida, embriogеnеz xilma- xilliginnng filogеnеtik asoslari. 8 Hayvon organizmlarining jinssiz va jinsiy ko’payishlarining almashib turish sabablari. Klonlashtirish Jami 130 s Jami: 130 soat Mustaqil o‘zlashtiriladigan mavzular bo‘yicha talabalar tomonidan referatlar tayyorlash va uni taqdimot qilish tavsiya etiladi.
2.	VI. Fan o‘qitilishining natijalari (shakllanadigan kompetensiyalar) Fan bo`yicha talabalarning bilim, kunikma va malakalariga quydagi talablar quyiladi. Talaba: - “Gistologiya va embriologiya” o`quv fanini o`zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: " Gistologiya va embriologiya” fanining ilmiy asoslari: organizmlarning xilma-xiligi va ularning hayotiy jarayonlari tasavvurga ega bo`lishi; - o`sish; rivojlanish va molеkulyar-gеnеtik asoslari; ko`payish xususiyatlari: organizmlarning jinsiy ko`payishni amalga oshiruvchi hujayralarni yuzaga kеlishi va o`sishi; rivojlanishi; еtilishi hamda shakllanish bosqichlari; jinsiy hujayralarni urchish va urug`lanish jarayonlardagi morfologik o`zgarishlari, uning boshqarilishi va xilma-xiligi bilish va ulardan foydalana olishi; - bu jarayon natijasida yangi organizm urchigi-zigota (murtak) xosil bo`lishi; turli sinfga xos organizmlarni embrional rivojlanish bosqichlarini turli-tumanligi; ularni o`rganishda qo`llaniladigan embriologik, gistologik, biokimyoviy va mutaxasisslikka oid zamonaviy tadqiqot usullari hakida ilmiy bilimlar, amaliy o`quv va ko`nikmalariga ega bo`lishi kеrak.
3.	VI. Ta’lim texnologiyalari va metodlari: ma’ruza; interfaol keys-stadilar; seminarlar (mantiqiy fikrlash, tezkor savol-javoblar) guruhlarda ishlash; taqdimotlar qilish; individual loyihalar; jamoa bo`lib ishlash va himoya qilish uchun loyihalar.
4.	VII. Kreditlarni olish uchun talablar: Fanga oid nazariy va uslubiy tushunchalarni to‘la o‘zlashtirish, tahlil natijalarini to‘g‘ri aks ettira olish, o‘rganilayotgan jarayonlar va tushunchalar haqida mustaqil mushohada yuritish va joriy, oraliq nazorat shakllarida berilgan vazifa va topshiriqlarni bajarish, yakuniy nazorat bo‘yicha yozma ishni topshirish.
5.	Asosiy adabiyotlar: Gilbert.S.F. Developmental Biology. 9-^th ed.- Sunderland, Massachusetts, USA, 2010 Белоусов Л. В. Основы общей эмбриологии. –Москва: МГУ.2005 Донлуа, А.К. Биология развития. Т.1,2,-СПб.: Изд-во СПбГУ, 2005 Холикназаров. Б. Индивидуал ривожланиш биологияси. Тошкент. 2006 Корочкин. Л.И. «Биология индивидуального развития» Генетичесчие аспекты. 2005 Qodirov.I.Q. Gistologiya. Toshkent. – “Universiteti”, 2012 Қодиров Э.Қ. Одам анатомияси. Лотин. Тошкент. “Университет” 2007. 276бет Сапин М.Р., Билич Г.Л. Анатомия чкловека. 1989 г. Москва. 543 б.. Qo’shimcha adabiyotlar: Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. Тошкент Ўзбекистон нашриёти, 2017 Мирзиёев Ш.М. Қонун устиворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш –юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент Ўзбекистон нашриёти, 2017 Мирзиёев Ш.М Эркин вафаравон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Тошкент Ўзбекистон нашриёти, 2017 Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент Ўзбекистон нашриёти, 2017 Кузнецов С.Л., Мушкамбаров Н.Н., Горячкина В.Л. Атласс по гистологии, цитологии и эмбриологии. Медицинское информативное агеннство Москва, 2002 Мануилова Н.А. Гистология ва эмбриология асослари. Тошкент. Ўқитувчи. 1970.286.б Салихбоев И.К. Ривожланиш биологияси. Тошкент, ТошДУ.1992. Токин Б.П. Общая эмбриология. Высш. Шк.1987 Алберт С.Б. Молекулярная биология клетки. Т. 1-3. Москва: Мир,1994, Алмазов И.В. Сутулов Л.С. Атлас по гистологии и эмбриологии. М. Медицина. 1978. Волкова , О.В, Елецкий Ю.К. Гистология, цитология и эмбриология Атлас. М. Медицина. 1996. Голиченков В.А, Семенова М. Практикум по эмбриологии. Academa.2004 Қодиров И.К Умумий гистологиядан амалий машғулотлар. Методик қўлланма. Тошкент. 1983. Й Қодиров И.К. Умумий гистологиядан амалий машғулотлар . Методик қўлланма. Тошкент Қодиров Э.Қ. Одам анатомияси. Кирилл. Тошкент. “Университет” 2007. 276бет Елисеев.В.Г. Афанасьев .Ю.И Юрина Н.А. Гистология. М.Медицина.1983. Кузнецов С.Л., Н.Н.Мушкамбаров, В.Л. Горячкина. Атлас по гистологиии, цитлогии и эмбриологи. Медицинское информативное агентсво. Москва. 2002. Ахмедова Н.К. Атлас. Одам анатомияси. 1-2 том. Тошкент. Тиббиёт нашри. 1996, 400 бет Худойбердиев Р.Э.Ахмедов Н.К ва бошўалар Одам анатомияси. Тошкент Ибн Сино. 199. Ахмедов Н.К. Одам анатомияси. Тошкент. Медицина. 1987 Internet va ziyonet saytlari http:php/med/unsw/edu/au/embryology http:/www.sdbonline.org www.ziyonet.uz www.pedagog/uz www. lim.mmn.h.15.ru www.cultinfo.ru htpp://elbraru/projects/cititation/ cititation_info.asp www.referat.ru
6	TALABALAR BILIMINI BAHOLASH Nazorat turlari 1.1.Ushbu fandan talabalar bilimini nazorat qilish oraliq va yakuniy nazorat turlarini o’tkazish orqali amalga oshiriladi. 1.2.Oraliq nazorat 3-xaftasida talabaning bilim va amaliy ko’nikmalarini baholash maqsadida o’quv mashg’ulotlari davomida 1 marta o’tkaziladi. 1.3. Talabaning amaliy (yoki bo’lsa seminar xam) mashg’ulotlari va mustaqil ta’lim topshiriqlarini bajarishi, shuningdek uning ushbu mashg’ulotlardagi faolligi fan o’qituvchisi tomonidan baholab boriladi. Baholash talabalar bilimini baholash mezonlari nazarda tutilgan mezonlar asosida quyidagi sonda amalga oshiriladi: Mashg’ulot turi Baxolashlar soni Amaliy 1 marta Mustaqil ta’lim 1 marta (referat) 1.4. Talabani oraliq nazorat turi bo’yicha baholashda 2 ta nazariy savolga yozma ish javobi bahosi (baholash mezonida nazarda tutilgan mezonlar asosida) hamda uning o’quv mashg’ulotlari davomida olgan baholari o’rtachasi xisoblanib yaxlitlab qo’yiladi. 1 savol: nazariy 2 savol: nazariy 3 savol: Mustaqil ta’lim 1.5. Yakuniy nazorat turi semestr yakunida ushbu fan bo’yicha talabaning nazariy bilim va amaliy ko’nikmalarini o’zlashtirish darajasini aniqlash maqsadida (talabalar bilimini baholash mezonlarida nazarda tutilgan mezonlar) 2 ta savol berish orqali yozma shaklda o’tkaziladi: 1 savol: nazariy 2 savol: nazariy 3 savol: amaliy Yakuniy nazorat turini o’tkazish ushbu shakli kafedra tomonidan belgilangan. Talabalar bilimini baholash mezonlari Talabalarning bilimi quyidagi mezonlar asosida: -talaba mustaqil xulosa va qaror qabul qiladi, ijodiy fikrlay oladi, mustaqil mushohada yuritadi, olgan bilimini amalda qo’llay oladi, fanning (mavzuning) mohiyatini tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi hamda fan (mavzu) bo’yicha tasavvurga ega deb topilganda — 5 (a’lo) baho; -talaba mustaqil mushohada yuritadi, olgan bilimini amalda qo’llay oladi, fanning (mavzuning) mohiyatni tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi hamda fan (mavzu) bo’yicha tasavvurga ega deb topilganda — 4 (yaxshi) baho; -talaba olgan bilimini amalda qo’llay oladi, fanning (mavzuning) mohiyatni tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi hamda fan (mavzu) bo’yicha tasavvurga ega deb topilganda — 3 (qoniqarli) baho; -talaba fan dasturini o’zlashtirmagan, fanning (mavzuning) mohiyatini tushunmaydi hamda fan (mavzu) bo’yicha tasavvurga ega emas deb topilganda- 2 (qoniqarsiz) baho bilan baholanadi. Talabalar bilimini baholashda umumiy qoidalar Talabalar bilimini baholash 5 baholik tizimda amalga oshiriladi. Yakuniy nazorat, Tabiiy fanlar fakulteti dekani tomonidan ishlab chiqilgan (o’quv ishlari bo’yicha prorektor tasdiqlagan) Yakuniy nazorat turlarini o’tkazish jadvaliga muvofiq o’tkaziladi. Yakuniy nazorat turini o’tkazish va mazkur nazorat turi bo’yicha talabaning bilimini baholash o’quv mashg’ulotlarini olib bormagan professor-o’qituvchi tomonidan amalga oshiriladi. Tegishli fan bo’yicha o’quv mashg’ulotlarini olib borgan professor-o’qituvchi yakuniy nazorat turini o’tkazishda ishtirok etishi taqiqlanadi. Agar ta’lim sifatini nazorat qilish bo’limi tomonidan nazorat turlarini o’tkazilish tartibi buzilganligi aniqlangan hollarda, o’tkazilgan nazorat turlarining natijalari bekor qilinishi hamda tegishli nazorat turi qaytadan o’tkazilishi mumkin. Talaba tegishli fan bo’yicha yakuniy nazorat turi o’tkaziladigan muddatga qadar oraliq nazorat turini topshirgan bo’lishlari shart. Oraliq nazorat turini topshirmagan, shuningdek ushbu nazorat turi bo’yicha «2» (qoniqarsiz) baho bilan baholangan talaba yakuniy nazorat turiga kiritilmaydi. Yakuniy nazorat turiga kirmagan yoki kiritilmagan, shuningdek ushbu nazorat turi bo’yicha «2» (qoniqarsiz) baho bilan baholangan talaba akademik qarzdor hisoblanadi. Talaba uzrli sabablarga ko’ra oraliq va (yoki) yakuniy nazorat turiga kirmagan taqdirda ushbu talabaga tegishli nazorat turini qayta topshirishga fakultet dekanining farmoyishi asosida ruxsat beriladi. Talaba oraliq va (yoki) yakuniy nazorat turini birinchi marta qayta topshirishdan o’ta olmagan taqdirda, fakultet dekani tomonidan komissiya tuziladi. Komissiya tarkibi tegishli fan bo’yicha professor-o’qituvchi va soha mutaxassislari orasidan shakllantiriladi. Ikkinchi marta oraliq va (yoki) yakuniy nazorat turini o’tkazish va talabani baholash mazkur komissiya tomonidan amalga oshiriladi. Berilgan muddat davomida mavjud bo’lgan qarzdorlikni topshira olmagan talaba bo’yicha fakultet dekani bildirgi bilan oliy ta’lim muassasasi rektorini (boshlig’ini, filial direktorini) xabardor qiladi va ushbu talaba rektor (boshliq, filial direktori) buyrug’i asosida kursdan qoldiriladi. Talaba baholash natijasidan norozi bo’lgan taqdirda, baholash natijasi e’lon qilingan vaqtdan boshlab 24 soat davomida apellyatsiya berishi mumkin. Talaba tomonidan berilgan apellyatsiya fakultet dekani tomonidan tashkil etiladigan apellyatsiya komissiyasi tomonidan 2 kun ichida ko’rib chiqiladi. Talabaning apellyatsiyasini ko’rib chiqishda talaba ishtirok etish huquqiga ega. Apellyatsiya komissiyasi talabaning apellyatsiyasini ko’rib chiqib, uning natijasi bo’yicha ushbu semestrda fanni o’zlashtirgani yoki o’zlashtira olmagani ko’rsatilib qaror qabul qiladi, qarorni fakultet dekani va talabaga yetkazilishini ta’minlaydi. Nazorat turi bo’yicha talabaning bilimi «3» (qoniqarli) yoki «4» (yaxshi) yoxud «5» (a’lo) baho bilan baholanganda, nazorat turini qayta topshirishga yo’l qo’yilmaydi.

Tuzuvchi _____________ Matkarimova M.R. Imzo