|
5. Tuproq qo`shilmasi Inson faolyati tufayli tuproqqa qo`shilgan qoldiq jismlar kiradi. Bularga arxeologik topilmalar, suyak, sopol, g`isht kabilar misol bo`ladi.
6. Tuproqning mexanik tarkibi (zarralari donadorligi)ni namlab soqqa, pilik, halqalar tayyorlab qo`lda bilish mumkin. Bu tuproqning suv o`tkazuvchanligini, suv sig`imini, ishlov berish xususiyatlari va o`simlik o`sish sharoitlarini belgilab beradi.
< 0,01 – «fizik loy», > 0,01 – «fizik qum» deyiladi.
7. Tuproq qovushmasi – zarra va struktura bo`lakchalarining zichligi, xususiyati va darajasidir. U juda zich, g`ovak, sochilma holatdagi qovushmalar bo`ladi. Juda zich (quyma) – og`ir mexanik tarkibli, chirindi miqdorini oz, strukturasiz tuproq qatlami. Pichoq unda yaltiroq iz qoldiradi;
Tuproq qovushmasi quyidagi ko`rinishlarda bo`ladi:
Zich qovushmali;
G`ovak qovushmali – yengil mexanik tarkibli;
Sochilma qovushma – kam chirindili, qumli, mexanik tarkibli, strukturasiz tuproqlardir.
Qovushmaga – kovaklar (yoriqlar): Kovakli, g`alvirakli, teshikli, naysimon, nozik va yirik yoriqli kabilar misol bo`ladi. Kovaklar va yoriqlar 1-10 mm.gacha bo`ladi.
7. Tuproq hosil qilish omillarining o'zaro bog'liqligi.
Tuproq hosil qilish omillari tuproq shakllanishiga o'ziga xos ta'sir ko'rsatadi va ularni bir-birining o'rnini bosa olmaydi. Shu ma'noda, ular tengdir. Ularning har biri tuproq va uning tabiiy muhiti o'rtasida modda va energiya almashinuvida rol o'ynaydi.
Shu bilan birga, tuproq hosil qiluvchi omillarning o'zaro ta'siri natijasida tuproq hosil bo'lish jarayonini tavsiflovchi barcha murakkab jarayonlar majmui 3 guruhga birlashtirilishi mumkin (A.A. Rodga ko'ra): tirik organizmlar faoliyati natijasida yuzaga keladigan; Tirik organizmlarning hayotiy faoliyati va abiotik tabiat hodisalari, ikkinchisiga to'g'ridan-to'g'ri bog'liq bo'lmagan hodisalar tufayli rivojlanmoqda. Bundan tashqari, dastlabki ikki guruh tuproqni shakllantirish jarayonining eng muhim jihatlarini qamrab oladi va shuning uchun ma'lum bir tuproq mulkining paydo bo'lishi va rivojlanishi - unumdorlik. Shuning uchun, tuproqning tabiiy shakllanishida etakchi omil sifatida biologik omil hisobga olinishi kerak.
Tuproqning tabiatda shakllanishi omillari bir vaqtning o'zida chambarchas bog'liqdir va ularning yuqorida bo'linishi tuproq shakllanishining elementar hodisalarini tushunish uchun ma'lum darajada mavhumdir. Aslida, ular tarkibiy qismlarining o'zaro rivojlanishi natijasida tabiatda ekologik komplekslarga birlashtirilgan.
Dokuchaev tuproq tuproq omillarining o'zaro ta'siri natijasida hosil bo'lganligini ta'kidladi. Faktorlar o'zaro ta'sirlashganda, ular bir-biriga ta'sir qiladi va shu ta'sir va o'zaro ta'sir natijasida tuproq shakllanishining mikro, mezo- va makroproseslari rivojlanadi. Ularning ta'siri ostida genetik ufqlar va o'ziga xos xususiyatlarga ega tuproq hosil bo'ladi.
Tabiiy ekotizimlar, landshaftlar, tuproqlarning rivojlanishida ikkita asosiy tsikl mavjud - bioklimatik, biogeomorfologik.
Biyoklimatik rivojlanish aylanishi kosmik va sayyoraviy hodisalar, sirt nurlari tarqalishi va atmosfera dinamikasi bilan belgilanadi; Ushbu tsiklda o'simliklar va tuproqlar iqlim o'zgarishi bilan rivojlanadi.
Biogeomorfologik rivojlanish tsikli geologik, geomorfologik va geokimyoviy jarayonlar bilan belgilanadi; unda o'simlik va tuproq qoplamining rivojlanishi relef va yuza qatlamlarining shakllanishi bilan bog'liq.
So'nggi paytlarda hayotda uchinchi tsikl tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda - insonning ishlab chiqarish faoliyati, u bir tomondan asosiy tsikllarga moslashadi, boshqa tomondan ularni tabiiy o'simliklarni madaniy tsikllar bilan almashtirish va tuproq qoplamini agrotexnika, meliorativ usullar bilan almashtirish orqali sezilarli darajada o'zgartiradi. meliorativ holatni yaxshilash, shuningdek madaniy landshaftlarni yaratish orqali.
Xulosa
Shunday qilib, tuproqning shakllanishi jarayoni - bu tuproqning qattiq fazasi tarkibini, eritma va tuproq havosini, tuproqning tuzilishi va xususiyatlarini tashkil etadigan turli xil elementar tuproq jarayonlarining to'plami.
Tuproq va tuproq qoplamining rivojlanish jarayonlari, shuningdek ularning unumdorligini shakllantirish tuproq shakllanishining tabiiy omillari bilan bir qatorda insoniyat jamiyatining xilma-xil faoliyati, uning ishlab chiqarish kuchlari, ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlarning rivojlanishi bilan bog'liq. Tirik organizmlar tuproq hosil bo'lishida alohida rol o'ynaydi. Ularning hayotiy faoliyati jarayonida tog 'jinsining yuqori qatlamida organik va organo-mineral moddalar vujudga keladi, bu namlikni ushlab turish, atmosfera bilan gaz almashinuvini ko'paytirish, Quyoshning yorqin energiyasini olish va h.k.
Umumjahon miqyosida tuproqning alohida qit'alarda shakllanishining geografik xususiyatlari iqlim va o'simliklarning kenglik tomonga (shimoldan janubga) tomon zona o'zgarishi bilan bog'liq. Kichik maydonlarning tuproq qoplamidagi tafovutlar relyefning (tepaliklar, vodiylar va boshqalar) ta'siri, jinslarning tarkibi va xususiyatlarini o'simliklarga va tuproq shakllanish jarayonlariga bog'liq.
Tuproqni ishlab chiqarish vositasi sifatida ishlatib, inson tuproqning shakllanish sharoitini tubdan o'zgartiradi, bu uning xususiyatlariga, rejimiga va unumdorligiga, shuningdek tuproq shakllanishini aniqlaydigan tabiiy omillarga ham ta'sir qiladi. Ekish va kesish, qishloq xo'jaligi ekinlarini etishtirish tabiiy o'simliklarning ko'rinishini o'zgartiradi; drenaj va sug'orish namlash rejimini o'zgartiradi. Tuproqqa uning ta'siri sezilarli darajada kamayadi, uni qayta ishlash usullari, o'g'itlardan foydalanish va kimyoviy melioratsiya vositalari (ohak, gips). Binobarin, tuproq nafaqat mehnatni qo'llash ob'ekti, balki ma'lum darajada ushbu mehnat mahsulidir. Bu Yerdagi ekologik vaziyatga bevosita ta'sir qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
