Urganch Davlat Universiteti Bioinjeneriya va oziq ovqat xavfsizligi fakulteti 191-Tuproqshunoslik ta'lim yònalishi talabasi Egamberganova Sevinchoyning tuproq muhiti ishqoriyligi nordonligi mavzusida tayyorlagan taqdimoti

Tuproqlar nordonligi

Qaysi sharoitda ko’rinishiga, o’lchanishiga qarab tuproqlarda faol va potensial kislotaliklar farq qiladi. Tuproq eritmasidagi vodorod ioni (proton) faol kislotalikni vujudga keltiradi. Bu kislotalik eritma xususiyatiga bog’liq bo’lib, tuproq bilan distillangan suvning o’zaro tasiri vaqtida o’lchanadi. Bu nisbatan 1:2,5 bo’lishi kerak. Tuproqni ham (pasta) holatiga keltirib yoki tabiiy namligida faol nordonlikni o’lchov elektrodlar yoki kolorimetr bilan ham o’lchash mumkin.O’zbekistonning sug’oriladigan yerlarida suvli so’rimda o’lchangan pH asosan 6,9-7,2 atrofida bo’ladi. Potensial kislotalik deb, tuproqlarning tuzlar eritmasi bilan o’zaro tasiri vaqtida o’zining kuchsiz kislota tariqasida namoyon qilish qobiliyatiga aytiladi. Potensial kislotalik tuproq qattiq fazasining xususiyati bilan belgilandi. Bunda malum miqdordagi protonlar eritmaga o’tib har xil tuzlar va o’g’itlar bilan o’zaro tasirlanadi.

Bizning fikrimizcha, almashinuvchi kislotalikni ikkiga ajratish maqul.
1. Normal tuzlar bilan TSK]- H o’rtasidagi reaksiya natijasida hosil bo’ladi, yani normal kislotalik.
2. Organik kislota qoldig’i va ishqoriy metallning o’zaro tasiri natijasida hosil bo’lgan kislotalikni esa shartli ravishda organik almashinuvchi kislotalik deb ham qarash mumkin. Bevosita suv tasirida noorganik tuzlarning yoki organomineral, yani metalloorganik tuzlarning gidrolizlanishi natijasida hosil bo’lgan kislotalikni gidrolitik kislotalik deyish maqsadga muvofiq. Bazan gidrolitik nordonlik, almashinuvchi nordonlikdan kam bo’ladi, bunda TSK sirka va boshqa kislotani singdirgan bo’lib, eritmaga OH ni chiqarish qobiliyatiga ega bo’ladi.
Tuproqlarning ishqoriyligi
Tuproqlardagi ishqoriylik odatda gidrolitik ishqoriy tuzlarni, yani K, Na, Ca, Mg karbonatlari va gidrokarbonatlarning tuproqda, uning eritmasida mavjudligidan hosil bo’ladi. Ishqoriy elementlarning gumatlari, fulvatlari ham tuproqda ishqoriylikni keltirib chiqaradi. Bunda reaksiya quyidagicha sodir bo’ladi: