Urdu maxsus sirtqi bo’limi Maktabgacha ta’lim yo’nalishining

Tabiat burchagidagi ish. Sentabr oyida tarbiyachi bolalar bilan birgalikda tabiat burchagidagi o’tgan yil parvarish qilingan o’simliklarni ko’rib chiqadi. Bolalar ularni qanchalik o’sganligini ko’radilar, nomlarini eslariga tushuradilar.

Kuzda guruhga gultuvaklarga o’tkazilgan maysazor o’simliklari va kuzgi barglarning kichikroq buketi olib kiriladi. Ularni rangi, daraxtlar va butalar turiga ko’ra guruhlash mumkin. Gullar, barglar, sabzavotlar va mevalar haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun didaktik mashq va o’yinlar o’tkazilishi lozim.

Mashg’ulotlarda bolalarning kundalik hayot davomida olingan tasavvurlari konkretlashtiriladi, dastlabki umumlashtirishlar qilinadi.

Xulоsа qilib аytgаndа, mаktаbgаchа ta’lim muаssаsаlаridа bоlаlаrni tаbiаt bilаn tаnishtirish mеtоdikаsining аnа shundаy o’zigа xоs fоrmа vа usullаri bilаn biz chеgаrаlаnmаsligimiz kеrаk. Mаvjud mеtоd vа fоrmаlаrni o’zgаrtirish, yangi-yangi mеtоd vа fоrmаlаrni tоpish, hаyot tаjribаlаrini umumlаshtirib hаr bir tаrbiyachi o’zining yashаydigаn muhiti, shаrоitigа mоs usullаrni tоpib tаrbiyalаmоqlаri kеrаk. Hаr bir tаrbiyachi ijоdiy izlаnuvchаn, kuzаtuvchаn vа hаyotdаn ilhоm оlаdigаn kishi bo’lmоg’i kеrаk.

3.Turli yosh guruhlarda yer maydonchalarida kuzatishlarni tashkil etish.

Bolalar bog’chasidagi yer maydonchasi - bu bolalar uchun o’yin, sayr, mashg’ulot o’tkazish mumkin bo’lgan joy bo’lib hisoblanadi. Kuzda, qishda va bahorda bolalar ko’p vaqtlarini yer maydonchasida o’tkazadigan, yozda kun mobaynida vaqtlarini o’sha yerda o’kazishlari mumkin bo’ladi. Yer maydonchasida bolalarning sezgi organlari rivojlanib boradi, bolalar o’z ko’zlari bilan tabiatdagi o’zgarishlarni ko’rib, kuzatib, tahlil qilib boradilar. Yer maydonchasida ishlash orqali gulzorda, bog’da, polizda bolalar jamoa bo’lib ishlashga hamda ba’zi mehnat qilish qobiliyatlarini o’stirib boradilar. O’z mehnatlari orqali mehnatga bo’lgan mehr-muhabbatlari ortib boradi va berilgan vazifani bajarish majburiyatini his qilishga o’rganadilar. Yer maydonchasida bolalar yil fasllaridagi Qishloq xo’jalik ishlari. Sentyabr oyida O’zbekistonning barcha hududlarida, shu jumladan, Toshkent viloyatida ham asosiy xo’jalik ishlaridan biri - paxta yig’im-terimi boshlanadi. Har bir chanoqda 3-5 pallacha bo’lib, har bir pallachada esa paxta tolalari bilan o’rab olingan 8-9 tadan chigit bo’ladi. Paxta tolasi paxtaning eng qimmatbaho qismi hisoblanadi. Paxta tolasidan gazmollar va boshqa ko’pgina texnik mahsulotlar, chigitidan esa moy, kunjara va boshqa narsalar tayyorlanadi. Sentyabr oyida mevali bog’larda olma, behi teriladi, uzum uziladi. Bu ishlarda bolalar ham qo’llaridan kelgancha ishtirok etishlari mumkin. Tarbiyachilar bu paytda bahorda bog’cha hovlisiga o’tkazilgan uy o’ismliklarini tabiat burchaklariga ko’chirib o’tqazadilar. Gulzorlarda qo’qongul, xushbo’y no’xat, ajdarog’iz (gullari katta-katta bog’ o’simligi), nastursiya, petuniy, sambittol, floks va tirnoqgul kabi o’simliklar urug’ini terishni davom ettiradilar, bunda bolalar ham qatnashadilar. Oktyabr oyida dalalarda ommaviy ravishda paxta yig’imterimi davom etadi. Paxta chanoqlari tungi sovuq va kunduzgi issiqning keskin ta’siri natijasida ochila boshlaydi. Dalalar va polizlarda karam, pomidor, lavlagi, baqlajon, kartoshka singari sabzavotlar yig’ib-terib olinadi. Bu kabi manzarani qishloq joylarda tez-tez uchratib turish mumkin. Bog’larda mevali daraxtlarni qish sharoitiga tayyorlaydilar. Yerga o’simliklar o’sishdan to’xtagan vaqtda o’g’it solinadi. So’ngra daraxt atroflari chopib qo’yiladi, qator oralari haydaladi. Daraxtning ildiziga yaqinroq yerlari yuzaroq haydaladi, chunki daraxt ildizlari yerning ustki qatlamiga yaqinroq turadi. Daraxt ildizlaridan uzoqlashgan yer chuqurroq haydalishi kerak. Bunda daraxt turlarining o’ziga xos xususiyatlari hisobga olinishi lozim. Jumladan, nok va olma daraxtlarining ildizlari olcha va olxo’rilarga nisbatan katta chuqurlikda joylashgan, shuning uchun ham shu daraxtlar atrofidagi yerlarni chuqurroq haydash talab qilinadi. Yerni kuzgi shudgorlash vaqtida tuproqni haddan tashqari maydalab yubormay, balki uni yirik qilib ag’darish va shu holicha qishga qoldirish kerak, bunday qilinganda tuproq strukturasi yaxshilanib, uni saqlab qolishga imkoniyat tug’iladi. Bundan tashqari yerni yirik-yirik qilib ag’darish foydali, chunki u namni va qorni yaxshi saqlaydi. Bu esa o’simlikning yaxshi rivojlanishi uchun juda muhimdir. Odatda, qish faslida tuproqning ustki qatlamida zararli hasharotlar yashirinib qoladilar. Yerni haydash va namlash natijasida ular o’ladilar, demak ular kelgusi yil hosili uchun zarar keltira olmaydilar. Barglarning to’kilishi bilan barcha zararli hasharotlar ham yerga tushadilar va to’kilgan barglar orasiga joylashib oladilar. Shuning uchun barcha axlatlarni to’plash va yoqish yoki ko’mib tashlash kerak. Bu yerda ularning hammasi chirib o’g’itga aylanadi. Zararli hasharotlar, ularning bolalari, lichinka va tuxumlari daraxt po’stloqlarining yoriqlari orasida ham bo’ladi. Ularni eski, chirigan ildizlari bilan birga yo’qotish, yoriqlarini esa suvash kerak. Daraxt tanalarini yangi go’ng yoki loy qo’shilgan ohak bilan oqlash kerak (daraxt ildizlari kuyib ketib, zarar yetkazmasligi uchun) yoki dust DDT (geksaxloral) ning bo’r bilan aralashmasini daraxtlarga surish kerak. Ana shu vaqtda daraxt po’stlog’idan shiralar olib tashlanadi. Oktyabr oyida daraxt va novdalarni butash boshlanadi. Bu ish shoxlarning uzunasiga qarab o’sishini to’xtatadi va yosh novdalarning rivojlanishiga yordam beradi. Bunday holda o’simlik qishni osonlik bilan o’tkazadi. Daraxt tanasidagi o’sishga qarshilik qilgan ortiqcha, eski, chirigan shoxlari ham qirqib tashlanadi. Shu yo’l bilan daraxtlarning kelgusi yil rivojlanishi uchun yaxshi sharoit yaratib berishga harakat qilinadi. Oktyabr oyining oxirida daraxtlar va butalarni (1- va 2-ilova) bir joydan ikkinchi joyga ko’chirish, toklarni qish mavsumiga tayyorlash boshlanadi. Bunda toklar kesilib ko’miladi. Toshkent viloyati sharoitida ba’zi paytlarda toklarni ko’mmasdan ham qishlatish mumkin, ayrim hollar, ya’ni to’satdan sovuq tushishidan saqlash uchun toklarni ko’mish maqsadga muvofiqdir. Shu maqsadda gullar, anorlar va boshqa o’simliklar ham xashak va somon bilan o’raladi yoki qish davri uchun yerga ko’miladi. Xmel, pechak, chirmashuvchi gullar singari o’simliklar yig’ib olinadi yoki o’rab qo’yiladi. Gulzorlardan kanna ildizlari, gladiolus ildizi, kartoshkagul va boshqa shu kabi sovuqqa chidamli ko’p yillik o’simliklar tuganaklari kavlab olinadi. Kartoshkagul tuganaklari oftobda biroz quritilib, so’ng salqin joyda saqlanadi. Gladiolus ildizlari yaxshilab tuproqdan tozalanadi va doka xaltachaga solib quruq, salqin yerga osib qo’yiladi. Oktyabrning ikkinchi yarmida kapalakgul (bo’tako’z), dastargul urug’lari sepiladi, bular erta bahorda gulzorlarni bezaydi. Bolalar dala va bog’larda kattalar qilayotgan ishlarni kuzatib boradilar va urug’ sepish, qirqilgan shoxchalarni yig’ish, yerni ko’p yillik o’t-ildizlaridan tozalash va ularni quritish singari ishlarda o’zlari bevosita qatnashadilar. Noyabr oyida dalalarda g’o’zaning ochilmagan ko’saklari ham terila boshlanadi. G’o’zapoya yulib olinadi, ekin maydonlariga o’g’it solinib, shudgor qilinadi. Bundan tashqari mana shu vaqtda kelgusi yil hosiliga zamin hozirlash maqsadida yoppasiga sug’orish o’tkaziladi. Ekin maydonlari haydalgandan keyin ham sug’orish o’tkazish mumkin. Bog’, maktab oldi maydonlarida, agar harorat 5 darajadan past bo’lmasa, daraxt ko’chatlarini o’tqazish mumkin. Noyabr oyida daraxtlarni butash, mevali daraxtlar hamda boshqa daraxtlarda bo’ladigan zararkunandalarga qarshi kurash ishlari davom ettiriladi. Gulxonalar xazonlardan tozalanadi, qizitilgan go’ng yoki sharbat va superfosfat solinadi. Shuningdek, tuproqni kuzgi shudgor qilib qo’yiladi. Bolalarnitabiatbilantanishtirishishlarinirejalashtirishdagiasosiy ko’llanma, manba «Bolalarbogchasidata’limtarbiyadasturi»xisoblanadi.Bundaumumpedagogikqoidagavarejalashtirishprinsiplarigaamalqilinadi.Rejalashtirishningasosiyprinsipibolashaxsiniaqlan,ahloqanshakllantirib,ulardatabiatgadoirbilim,malakavako’nikmalarhosilqilishtabiatganisbatanilmiynuqtainazardanqarashbuyichaoddiytushunchalarberish,tabiatdakattalarmexnatinixurmatqilishvaunikadrlash,usimlikvaxayvonlarnisevishxamdaasrashruxidata’limberishdaniboratdir.Buniamalgaoshirishuchunpedagogiktarbiyaishlariturlirejalashtirilganbulishi,bolalarningyoshxususiyatlariruyobgaolinibta’lim-tarbiyaberish,malakavakunikmalarxosilkilinishi,bundaturli-tumanta’lim-shakllarivabolalarfaolligixisobgaolinganbulishilozim.Rejaaniqtizimasosidaizchillikbilanoddiydanmurakkabgakarab bir -biri bilanboglik turli uslub vashakllardan iborat bulishi kerak. Rejalashtirishningboshmaqsadi«Bolalarbogchasiningta’limtarbiyadasturini»tulikamalgaoshirishdir.Shuninguchunxamyilningharbirfaslishundayrejalashtirilishikerakkiuuttanfaslxulosasivakelgusidakilinadiganishningdavomibulishikerak.Rejagaturlixilishlarnikiritilishitarbiyachigabolalarnihartomonlamatarbiyalashgayordamberadi.

5. 1.Tayyorlov guruxida havo va suv bilan qanday usuldan foydalanib havo haqidagi tushunchalarini kengaytirish, sharni puflaganda sharning ichida havo paydo bo‘lishi, suv solingan tog‘oraning ichiga sharni solib, undan asta-sekin havo chiqarilsa, suv yuzasida mayda ko‘pikchalar paydo bo‘lishiga bolaning e’tiborini qaratish mumkin.

amaliy tajriba o‘tkazish orqali

amaliy va nazariy tajriba o‘tkazish orqali

ilmiy va amaliy tajriba o‘tkazish orqali

ilmiy va nazariy tajriba o‘tkazish orqali

2.Qaysi guruxda tabiat hodisalarining oddiy sabab-oqibat aloqalarini bilishga qiziqishini rag‘batlantirish olib boriladi.

tayorlov gurux (6-7 yosh)

o’rta gurux (4-5 yosh)

kichik gurux (3-4 yosh)

katta gurux (5-6 yosh)

3.Tayorlov guruxda qaysi poliz ekinlari haqidagi tasavvurlarini aniqlab kengaytirib boriladi.

qovun, handalak, tarvuz, qovoq

bodring handalak, tarvuz, qovoq

pamidor handalak, tarvuz, qovoq

qovun, pomidor tarvuz, bodring

4.Tayorlov guruxida gu’zaning qaysi farqlarini solishtirish va shu orqali to‘kilgan barglarni yig‘ib, qaysi daraxtniki ekanligini topish o’rgatiladi

tanasi, po‘stlog‘i va barglarini bir-biriga solishtirish

ildizi chanogini va barglarini bir-biriga solishtirish

tanasi, chanogini va barglarini bir-biriga solishtirish

tanasi, ildizi va barglarini bir-biriga solishtirish

5.Bolaning oldin o‘rgangan qaysi manzarali daraxtlari haqidagi tushunchalarini mustahkamlab, qayrag‘och, tol daraxtlari bilan tanishtirish amalga oshiriladi

chinor, terak

qayragoch, terak

majnuntol, archa

qayin, terak