Uok 398. 21 (575. 172) Qaraqalpaq xaliq ertekleri

TOPPELEGISH  TORTEW
B
uringi  otken  zamanda  bir  garn  menen  kempir  jasapti. 
Olardin  xojaliginda  bir  eshegi  bolipti.  Eshek  penen  otm 
tasip  kun  koredi  eken.
Bir  kunleri  eshek  qartayip  kush-quwati  qaytadi.  (ja m  
kempirge:
—  Eshek  qartaydi,  burmgiday  kushi  joq.  Men  bum  erten 
bazarga  sataman,  —  deydi.
Kempiri  de  garnsimn  oym  maqul  koredi.
Eshek  bum  esitip,  tunde  qaship  ketedi.  Jolda  kiyatirsa,  bir 
jerde  bir  tawiq  otir  eken.  Eshek  tawiqqa:
^   Negip  otirgan  tawiqsan?  —  deydi.
Iyem  bir  jorasin  shaqirip,  meni  sogan  arnalgan  qonaq 
asiga  soyajaq  edi,  —  dep  juwap  beredi  tawiq  munayip.  — 
Sonnan  son  som  esite  sala  qaship  kettim.
—  Olay  bolsa,  menin  menen  joldas  bol,  —  dep  tawiqti 
eshek  arqasma  mindirip  jiire  beredi.
Bulardm  aldinan  bir  pishiq  shiqti.  Eshek  pishiqqa:
—  Hay,  pishiq,  ne|ip  otirsan?’-?  depti.
Pishiq:
—  Meni  baydin  eki  balasi  kozimdi  baylap  erten  daryaga 
taslayman,  dedi.  Som  esitip  qaship  shiqtim.
Sonda  eshek:
—  Ekew  edik,  endi  ushew  bolayiq,  min  arqama,  —  dep 
pishiqti  da  arqasma  mindirip  jure  berdi.  Aldman  bir  kopek  iyt 
shiqti.  Kopekten jon-josaq  soraganda  ol:
—  Meni  iyem  erteii  adastirip,  taslap  ketpekshi.  Som  esitip 
qaship  shiqtim,  —  deydi. .
78

---

Bum  da  qasina  alip,  eshek  kete  beredi.  Olar  elden  shigip 
ketti.  Dalanliqta  jilrip;  aziq  tappay  ashirqadi.  Bir  agashtin 
tiibine  kelip  eshek  pishiqqa  qarap:
—  Mina  agashtin  basina  min,  el-elat  korine  me  eken?  Щ 
deydi.
Pishiq  qarap  edi,  bul  dogerekte  el  korinbedi,  tek  bir 
jiltildagan  janq  koringendey  boldi.  Olar  sol  janqti  bagdarlap 
jilrip  otirdi.  Bir  jayga  keledi.  Pishiq  heshkimge  bildirmey 
qarasa,  lish  adam  otir  eken.  Bular  ushewi  oylasip  aladi.  Eshek 
aytadi:-
—  Sizler  menin  arqama  minin,  men  terezeden  eki  ayagimdi 
sugip  anqirayin,  sizler  sol waqitta  birewiniz  shaqmn,  birewiniz 
ilrin,  birewiniz  miyawlan,  sonnan  keyin  bular  liyden  shigip 
qashar.
Bular  som  islep  edi,  janagi  llydegiler  qorqip  ketip  qasha 
joneldi.
Ham me  qorqa-pisa  qaship  ketkennen  keyin  uyge  kirip 
qarasa,  uydin  ishinde  ne  kerek,  bari  bar  eken.  Bulardin  kelgen 
jeri  V   urilardin  йуг  eken.  Tortewi  dasturqan  dogeregine 
jaygasip,  qarmlann  jaqsilap  toydinp  aldi  da,  jatiwga  qaradi. 
Jatarda  eshek  olarga:
—  Men  torde  jataym,  kopek,  sen  bosagada  jat,  pishiq 
oshaqtin  listinde  jatsin,  tawiq  milyeshte'  qonaqlap  tursin,  — 
deydi.  Jatqannan  keyin  bayagi  ush  adam  tereze  tusina  kelip 
anliydi.  Heshkim  korinbegennen  son,  «ketip  qalgan  eken»  dep 
uyge  kirmekshi  boladi.  Birewi  liyge  kirip  kele  beredi,  ekewi 
tayaq  alip  bosagada  turadi.  Janagi  adam  liyge  kirip,  oshaqqa 
qarasa  jiltiragan  bir  narseni  korip,  M ile  bergende  pishiq 
betin julip  aladi,  iyttin  ayagin  basqanda  kopek wawildep  ilrip,

---

sannin  etin  julip  aladi,  eshek  jawirman  inqildatip  tebedi. 
Tawiq  ta  parin  lirpiytip,  taslanadi.  Bundaydi  kiitpegen  kimse 
liyden  shiga  qashadi.  Qasmdagilar  da  qashadi.  Janagi  adam 
joldaslarma joligip:
— 
Oshaqqa  unilip  edim,  birewi  almas  penen  tildi,  birewi 
tepti,  birewi  ayagimdi  tisledi,  tortewi  antek-tentegimdi  shiganp, 
tobelep,  tebelep  tasladi.  Endi .qaytip  ol  liyge  altin  berse  de 
barmayman,  —  dep  zar  enirey  berdi.
Qalganlari  da  bum  esitkennen  son  ushewi  sol  qashiw  menen 
bader  ketti.  Endi  bul  uy  eshek,  pishiq,  kopek  ham  tawiq 
tortewine  qalip,  olar  mas  bolip  jasay  berdi.  Oz  awizbirliginin 
arqasinda  toppelegish  tortewdin  muradi  murt  boldi.