Universitutining jizzax filiali

Ish haqining funktsiyalari va uni tashkil etish tamoyillari. 
Yuqorida aytib o’tilgan funktsiyalarni amalga oshirish uchun quyidagi eng muhim tamoyillarga 
rioya qilinishi zarur:
1.Ishlab chiqarish va mehnat samaradorligi ortib borgan sari real ish haqining ortib borishi. Bu 
tamoyil ehtiyojlarning ortishi obyektiv iqtisodiy qonunning amal qilishi bilan bog’liq bo’lib, mazkur 
qonunga muvofiq, ehtiyojlarning yanada to’laroq qondirilishi faqat o’z mehnati uchun ko’proq 
miqdorda moddiy ne’matlar va xizmatlarga ega bo’lish imkoniyatlari kengaygan sharoitdagina real 
bo’ladi. Biroq imkoniyat ishlab chiqarish faoliyati natijalari bilan, mehnat samaradorligi bilan 
bog’lanishi lozim. 
2.Mehnat unumdorligi o’sishining o’rtacha ish haqining o’sish sur’atlaridan ilgarilovchi sur’atlarini 
ta’minlash. Bu tamoyilning mohiyati-ishlab chiqarishni rivojlantirish va uning samaradorligini 
oshirish asosida mehnat darajalarini maksimal (eng ko’p) darajaga yetkazishdan iborat. Bu 
matoyilga rioya qilinishi jamg’arish jarayonining, kengaytirilgan ishlab chiqarishning uzluksizligini 
taqozo etadi, va korxonaning rivojlanishi, hamda ravnaq topishining zarur sharti hisoblanadi. Mazkur 
tamoyilning buzilishi tovarlar bilan ta’min etilmagan pulning to’lanishiga, uning qadrsizlanishiga, 
mamlakat avj olishiga olib keladi. 
3.Xodimning korxona faoliyati natijalariga qo’shgan mehnat hissasiga, mehnat mazmuni va 
sharoitlariga, korxona joylashgan mintaqaga, uning qaysi tarmoqqa mansubligiga qarab, ish haqini 
tabaqalashtirish.Mazkur tamoyil xodimning o’z mehnat malakasidan, mahsulotning yuqori sifatli 
bo’lishini ta’minlashdan moddiy manfaatdorligini kuchaytirish zarurligiga asoslangan. 
4.Teng mehnatga teng ish haqi. Bozor sharoitida bu tamoyilni ishlovchining jinsi, yoshi milliy 
mansubligi va hokazolarga qarab, uning mehnatga haq to’lashda kamsitishga yo’l qo’ymaslikdir, 
korxona yoki firma ichidagi taqsimotda adolat tamoyiliga rioya etilishi, deb tushunish kerak. U bir 
xildagi mehnati unga haq to’lash orqali bir xil baholashni nazarda tutadi. 
5.Mehnatga haq to’lashni davlat yo’li bila boshqarish (tartibga solish).(Mazkur tamoyil quyiroqda 
qarab chiqiladi). 

---

6.Mehnat bozorining ta’sirini hisobga olish.Mehnat bozori-bu shunday bir sohaki, u yerda pirovard 
natijada mehnatning har xil turlarida baho berish tarkib topadi.Har bir xodimning mehnatiga 
to’lanadigan ish haqi uning mehnat bozoridagi mavqyei bilan mustahkam bog’liq bo’lib, mazkur 
bozordagi vaziyat, bundan tashqari, bandlik imkoniyatini ham belgilab beradi. 
7.Mehnatga haq to’lash shakllari va tizimlarining oddiyligi, mantiqiyligi va qulayligi mehnatga haq 
to’lash tizimlarining mohiyati haqida keng xabardor bo’lishni ta’minlaydi. Xodimda ish haqi haqida 
tushunarli va batafsil axborot mavjud bo’lgandagina, u jon-dili bilan berilib mehat qiladi. Xodimlar 
qanday holatda ish haqining miqdori, ya’ni o’z moddiy farovonliklari darajasi oshishini aniq 
tasavvur qilishlari lozim. 

---