Universitetining pedagogika instituti maktabgacha

Annotatsiya : 
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda tabiatni asrash bo‘yicha ko‘nikmalarni 
shakllantirish uchun ko‘plab bilimlar va tavsiyalar beriladi. 
Kalit so‘zlar: 
ekologiya, kompetensiya, STEM, Konstitutsiya, infratuzilma 
Kunlar isidi. Bekatdagi ayol xarxasha qilayotgan o‘g‘liga muzqaymoq olib berdi.Bola 
muzqaymoq qog‘ozini ochib yerga tashladida,mazza qilib uni tatiy boshladi.Plastik qog‘ozlarning chirish 
jarayoni 1 oydan 2 oygacha bo‘lgan vaqtni talab qilishini bilmagan ayol e’tiborsizligi sabab tabiatga 
ziyon yetkazdi… 
Avtobus kutayotgan erkak 15 daqiqa ichida 3 ta sigareta tutatib ,qoldig‘ini yerga tashladi.Nafaqat 
o‘zining balki,undan chiqayotgan tutunni hidlayotgan atrofdagilarni ham zaharlagan erkak eng katta 
ziyonni tabiatga berdi.Oddiygina sigaret qoldig‘i yer ostiga ko‘milganda 10 yildan 20 yilgacha bo‘lgan 
muddatda chirir ekan.Chiriganda ham ona tuprog‘imizni zararlab chiriydi... 
Tabiatimiz go‘zal,dam olish maskanlarimiz ham kun sayin ko‘payib bormoqda.Dam oluvchilar 
ham…Dam olishga yo‘l olar ekanmiz ,o‘zimiz bilan turli oziq-ovqat mahsulotlari,shisha va plastik 
idishlarda har xil ichimliklar olib chiqamiz.Tabiat qo‘ynida hordiq olar ekanmiz bo‘shab qolgan 
idishlar,ortib qolgan oziq ovqat mahsulotlarini hech birimiz o‘zimiz bilan uyga olib qaytmaymiz 
balki,keng tabiat bag‘riga,tog‘li toshli joylarga irg‘itib kelaveramiz.Ma’lumotlarga qaraganda,oziq-ovqat 
mahsulotlaridan qolgan qoldiqlar 4 haftadan 8 haftagacha bo‘lgan muddatda,biz sevib iste’mol qiladigan 
energetik ichimlik idishlari 80 yildan 100 yilgacha,spirtli ichimlik idishlari esa 1mln yilda chiriydi.Dam 
olishga chiqib ortimizdan axlat uyumlarini qoldirib qaytamiz… 
Yosh bolali onalar eng ko‘p xarid qiladigan bir martalik tagliklar ishlatib bo‘lingach tashlab 
yuboriladi yoki daraxt ostiga ko‘milganini guvohi bo‘lamiz.Onalar bilarmikan,tashlab yuborilgan 1 
martalik tagliklar yer ostida 550 yil davomida chiqindi sifatida turishini? 
Bu kabi holatlar biz har kuni duch keladigan ,har bir kishi qiladigan va hech kim chuqur o‘ylab 
ham ko‘rmaydigan vaziyatlardir… 
Shu o‘rinda savol tug‘uladi:biz o‘zimizdan keyingi avlodga qanday kelajak qoldiryapmiz?Biz 
qoldirayotgan chiqindilar bizdan keyin yana necha yillar davomida ona zamin tuprog‘ini zararlar 
ekan?Zaharlanib borayotgan Yer yuzimizda kelajak avlod sog‘lom tug‘ulishiga,yerdan unumli hosil 
olishimizga kim kafolat bera oladi?Kun sayin ko‘payib borayotgan allergik kasalliklar,nogiron 
tug‘ilayotgan go‘daklar,qon bosimi kasalliklari haqida eshitganimizda “ekologiya buzilib ketdi” degan 
jo‘ngina fikr bildirib qo‘yamiz.Hech o‘ylab ko‘rganmisiz:ekologiyani kim buzyapti,o‘zimiz emasmi?! 
Odamzod yer yuzini har yili 300mln tonnadan ortiq plastic idish bilan ifloslaydi.Plastik idishlar 
sababli har yili 1mln.ga yaqin baliq turlari va dengiz qushlari nobud bo‘ladi.Bu muammolar faqat 
rivojlangan mamlakatlarga tegishli bo‘lib qolmay O‘zbekistonda ham kun sayin avj olib bormoqda. 
Mamlakatimizda infratuzilmalar yetishmasligi sababli chiqindini qayta ishlaydigan zavodlar 
barmoq bilan sanarli.O‘zbekistonda har yili chiqindining atigi 10%i qayta ishlanadi.Shu o‘rinda savol 
tug‘iladi:Qolgan 90%chiqindichi?Javob aniq va juda ayanchli:Qolganini o‘zimiz iste’mol qilyapmiz.Eng 
oddiy misol,yo‘l yo‘lakay issiq kofe yoki choy ichishni istagan odam bir martalik plastik idishlardan 

---

386 
foydalanadi.Bir qaraganda bunday idishlar qog‘oz kartondan yasalganga o‘xshaydi,aslida esa ular qog‘oz 
va polietilen aralashmasidan tayyorlanadi.Idishga issiq suyuqlik kirishi bilan undagi zararli moddalar ham 
erib biz ichayotgan choy yoki kofe tarkibiga qo‘shiladi,qarabsizki oshqozon ichak kasalligi bilan 
kasallanganlar soni kun sayin ortib boraveradi… 
Balki insonlarning tabiatga nisbatan munosabatini o‘zgartiradigan vaqt kelgandir?Bu ishni eng 
avvalo farzandlarimizdan boshlasak,maktabda ta’lim olayotgan o‘quvchi ongiga tabiatga nisbatan ongli 
munosabatni shaklllantirishdan boshlasak maqsadga muvofiq bo‘lardi.Buning uchun esa Boshlang‘ich 
sinflarda o‘tiladigan Tabiiy fan,Tarbiya,Matematika,Texnologiya darslarida fanlar aro bog‘liqlikni yo‘lga 
qo‘yish samarali usul hisoblanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2018-2021-yillarda xalq ta`limi tizimini yanada 
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi ”ning 2-bo‘lim 11-bandida Umumiy o‘rta ta`limning 
yangi 
standartlari 
va 
o‘quv dasturlarini takomillashtirish va shu bilan birga STEM 
(fan,texnologiya,muhandislik va matematika)ta`limini bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etish 
belgilangan 
1- sinf Tarbiya darsligida berilgan “Chiqindini qayerga tashlash kerak?”,”Mening mahallamda 
yashash yaxshi” mavzularida kompetensiyadan foydalanib yuqoridagi fanlarga bog‘lab o‘tish juda 
oson.Bolada chiqindiga nisbatan munosabatni o‘zgartirgan holda,Texnologiya darsida o‘quvchining 
ijodiy faolligini oshirgan holda o‘sha chiqindidan foydali buyum yasashni o‘rgatish samarali usul 
hisoblanadi.Iqtisodiy bilimlarini rivojlantirish maqsadida esa bolalar o‘z qo‘llari bilan yasagan 
buyumlarini sotuvga chiqarishni yo‘lga qo‘yish mumkin. 
Mamlakatimizda infratuzilmalar yetishmasligi sababli chiqindini qayta ishlaydigan zavodlar 
barmoq bilan sanarli.O‘zbekistonda har yili chiqindining atigi 10%i qayta ishlanadi.Shu o‘rinda savol 
tug‘iladi:Qolgan 90%chiqindichi?Javob aniq va juda ayanchli:Qolganini o‘zimiz iste’mol qilyapmiz.Eng 
oddiy misol,yo‘l yo‘lakay issiq kofe yoki choy ichishni istagan odam bir martalik plastik idishlardan 
foydalanadi.Bir qaraganda bunday idishlar qog‘oz kartondan yasalganga o‘xshaydi,aslida esa ular qog‘oz 
va polietilen aralashmasidan tayyorlanadi.Idishga issiq suyuqlik kirishi bilan undagi zararli moddalar ham 
erib biz ichayotgan choy yoki kofe tarkibiga qo‘shiladi,qarabsizki oshqozon ichak kasalligi bilan 
kasallanganlar soni kun sayin ortib boraveradi… 
Bolalarni Tarbiya darslarida o‘qitish jarayonida quyidagi ekologik bilimlarni berib borish 
ahamiyatli deb o‘ylayman: 
-Ortib qolgan oziq- ovqat mahsulotlarini chiqindiga to‘kishga shoshilmang,tashlab yuborilgan 
ovqat qoldig‘ini hayvonlarga berilsa,foydali bo‘ladi. 
-Supermarket va bozorda oziq ovqat mahsulotini xarid qilar ekanmiz,eng toza va eng yaxshisini 
olishga harakat qilamiz.Supermarketlarda mahsulotning yaroqlilik muddati tugashiga oz muddat qolganda 
xavfsizlik uchun tashlab yuboriladi,bu vaziyatda qanday oqilona qaror chiqarish mumkin,eng to‘g‘ri yo‘l 
sal urunib qolgan bo‘lsa ham,muddati tugashiga 2 kun qolgan bo‘lsa ham o‘sha mahsulotni xarid 
qilsak,isrofgarchilikni oldini olgan bo‘lamiz.Savdo do‘konlarida yoki bozorlarda yarmarkalar tashkil 
qilinishi ham yaxshi natijalar beradi. 
-Ko‘cha-kuyda,atrofni tozalab yurgan kishilarni yoki eshigimiz oldida axlatdan to‘ldirib qo‘yilgan 
idishlarni olib ketishga kelgan insonlarni “Musorchilar”deymiz.Aslida esa musorchi o‘zimiz,ular esa 
poklik posbonlari.Shunday insonlar mehnatini qadrlashga o‘rgatish bilan birgalikda Islom dining eng 
asosiy shartlaridan biri poklik ekanligini ham bola ongiga singdirish foydadan holi bo‘lmaydi. 
-
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50,54,55 va 100-moddalarida Tabiatni muhofaza 
qilishga oid normalar bayon etilgan.Lekin bu kabi qonun va moddalar faqatgina qog‘ozda qolib 
ketmasligi kerak.Buning uchun har bir ta`lim maskanida alohida ekologik qoidalar ishlab chiqish zarur.