Университети

. Қўлболта
– ашель даврига хос бўлган 
ибтидоий даврнинг 
макролит тош қуроли
. Қўл болта олдувайнинг сўнги 
даврида кашф қилинган. Унинг энг қадимги намуналари 
Шарқий Африка

---

161 
ҳудудидан топилган. 
(1,5—1,0 млн. й). 
Ашелл даври келиб, қўл болта 
homo 
erectus 
одамларининг асосий қуролига айланган. Қўлболта ибтидоий 
одамларнинг қўл давомийлигини таъминлаб, учли, қиррали, қаттиқ бўлиб, 
гўшт ва ўсимлик маҳсулотларини майдалаш мақсадида фойдаланилган.
Қўлболта
Палеолит даври археологлари қўл болталарни 
бифас
(инг. biface – икки 
юзли ёки икки қиррали)лар деб ҳам аташади, уларнинг ишланиш ва 
ишлатилиш техникасига қараб бир нечта турларга ҳам бўлинган. Масалан: 
монофас ва унифас – бир қиррали ва сер қиррали
. Қўлболталар яъни 
бифаслар кремний, қаттиқ жинсли оҳак тошлардан, сланец, кварцит, 
обсидиан каби тошларни мақсадли учирилган бодомсимон, юраксимон,
учбурчак, овал, тухумсимон, элипсимон каби шакллари учрайди.
Ашель даврининг ўрталаридан бошлаб тош қуролларига замонавий 
археология фан тилида леваллуа (Париж яқинидаги Леваллуа-Перре номидан 
олинган) техникаси, деб аталадиган усулда ишлов бериш анъанаси вужудга 
келади. Тошга ишлов беришнинг бундай кременли тошнинг атрофидаги 
табиий қобиғи уриб учириб олингандан сўнг ҳосил бўлган гардишсимон 
(тошбақа пўстига ўхшаш) шаклли нуклеусдан кўчириб 
олинадиган 
тош 
бўлаклари ва уларнинг меҳат қуроли сифатида ишланиш усулига нисбатан 
леваллуа техникаси, деб аталади. Леваллуа техникаси мустье даврида 
ривожланади ва айрим жанубий ўлкаларда сўнгги палеолит даврида ҳам 

---

162 
сақланиб қолади. Бундай нуклеусларнинг контури илгаригига нисбатан тўғри 
ва текис бўлиб, ундан томонлари тўғри ва нисбатан юпқа тош бўлаклари 
учириб олиш имконияти ошади. Леваллуа техникасига асосланган усул 
вужудга келгандан сўнг тош қуроллари тури анча кўпаяди. Бу даврда тош 
қуролларига 
ретушлаш
асосида иккиламчи ишлов бериш усули пайдо 
бўлади. Ретушлаш деганда, ўзак, яъни нуклеусдан кўчириб олинган тош 
бўлакчасига ёрдамчи восита орқали кичик зарбалар орқали тиғ ҳосил қилиш 
тушунилади. Ретуш суяк, ёғоч ва айрим ҳолларда тошлар ёрдамида амалга 
оширилади. Кейинчалик “
отжимный ретуш”
, бирор восита билан сиқиб тиғ 
ҳосил қилиш усули вужудга келади. 
Ашель даврига сўнги босқичларига келиб, тош қуроллардан яна пири 
қирғичлар пайдо бўлади. Айрим археологлар тош пичоқлар ҳам деб 
аташади. Қирғич (сребло) кремен, обсидиан, кварцит ва бошқа турдаги 
тошлардан ишланган ретушланган ибтидоий тош қуроли. Ўткир тиғли, 
асосан пичоқ вазифасини ўтаган. Баъзи қирғичлар тери ошлашда ҳам 
қўлланилган.