Университети

1.
 
XIX АСРНИНГ ОХИРИДА ТУРКИСТОНДА РУС ВА 
МАҲАЛЛИЙ ЎЛКАШУНОСЛАРИНИНГ ДАСТЛАБКИ АРХЕОЛОГИК 
ИЗЛАНИШЛАРИ 
Ўзбекистонда археология фанини пайдо бўлиши ва тараққиёт 
босқичларини учта даврга бўлиб ўрганиш мақсадга мувофиқ бўлади. Булар;
1.
Биринчи давр – XIX асрнинг иккинчи ярмидан 1917 йилгача 
2.
Иккинчи давр – 3 босқичга бўлинади: 
1.
1917-1938 йиллар 
2.
1938-1945 йиллар 
3.
1945-1991 йиллар 
3.
Учинчи давр – Ўзбекистон мустақиллиги давр 
Биринчи давр – XIX асрнинг иккинчи ярмидан 1917 йиллар 
Ўрта Осиё шароитида ҳам дастлабки археологик қазишма ишлари 
деярли Россиядаги каби XIX асрнинг иккинчи ярмида фақат топилмалар 
топиб коллекциялар йиғиш учун қазишмалар ўтказишни бошлаганлар. Ўша 
даврнинг йирик шарқшунос олимлари, табиатшунослар ва бошқа кўплаб 
олимларнинг Туркистон ҳудудига келиши билан бу ерда ҳам, дастлабки 
ўлкашунослик, тарихни ўрганиш учун ёзма ва археологик материалларни 
тўплаш ишлари бошланди. Россиялик йирик шарқшунос олимларнинг бу 
ерда бошлаган экспедицияларида маҳаллий илмли-билимли одамлар ичида 
турк ва форс тилларини биладиган, араб алифбосида ёзилган кўлёзмаларни 
ўқий оладиган одамларни олиб юриб, биринчидан, қадимги тарихимиз 
бўйича жуда кўплаб материаллар тўплаган бўлсалар, иккинчидан, шу 
маҳаллий аҳоли орасидан чиққан ёшларни археологик казишмалар олиб 
бориб тарихни ўрганиш мумкинлигини тушунтиришди. 
Худди шундай маҳаллий ҳаваскор ўлкашунослардан бири 
Акрам 
Аскаров
бўлиб, унинг ўзи савдогар, ипак толаларидан газламалар 
тўқийдиган ҳунарманд бўлса ҳам, буларга кўшимча равишда қадимги асори-

---

96 
атиқалардан коллекциялар ҳам тўплаган. Н.И.Веселовский ташкил этган 
қазув-қидирув ишларида бевосита қатнашган, турли даврга оид тангаларни 
даври, зарб қилдирган подшонинг номларини жуда яхши билган. Фарғона, 
Сирдарё, Самарканд ва Бухородаги экспедицияларда қатнашган. Акрам 
Асқаровни бемалол биринчи узбек археологларидан эди деб қўрқмай айтса 
бўлади. Рус шарқшунос олими Н.И.Веселовский Акрам Асқаровга баҳо 
бериб "
Агар, Акрам Аскаров бўлмаганда, мен, бунчалик муваффақиятларга 
эришмаган бўлар эдим
" деб жуда юқори баҳолаган. 1887 йили "Рус 
археология жамияти" Акрам Асқаровни "Археология ривожига қўшган 
ҳиссаси учун" кичик кумуш медали билан мукофотлайди. Кўп ўтмай у 
Париждаги "Илмий археология жамиятининг аъзоси" этиб сайланганлиги 
маълум бўлди. 
Яна бир маҳаллий аҳоли вакилларидан бири