Universiteti tabiiy fanlar kafedrasi

Inson hayotiga taxdid soluvchi xavf – xatar turlari.
Xavf-xatar tushunchasi: Ko‘ngilsiz oqibatlarni keltirib chiqaruvchi hodisa, ta’sir va boshqa jarayonlar xavflar deb ataladi. Xavflar yashirin va real turlarga ajratiladi. Xavflar uchun quyidagi belgilar xaraktyerlidir: hayotga taxlika, sog‘liqqa zarar, inson a’zolari ishlashining qiyinlashishidir. Yashirin xavf amalga oshishi uchun sabablar deb ataluvchi sharoitlar zarur.
Yashirin xavflarni yuzaga keltiruvchi sharoit sabablar deyiladi. Sabablar vaziyatlar to‘plamini xaratyerlaydi, unga ko‘ra xavflar paydo bo‘ladi, u yoki bu kutilmagan oqibat va zararlarni keltirib chiqaradi .
Xavf–sabab-ko‘ngilsiz oqibat - bu uchlik rivojlanishning logik jarayoni bo‘lib potensial xavfni bo‘lishi mumkin bo‘lgan zararga olib keladi. Albatta bu jarayon o‘z ichiga bir nechta sabablarni oladi, ya’ni xavf ko‘ngilsiz oqibatga har xil sabablar bilan aylanishi mumkin.
Masalan: elektr toki (xavf)-qisqa tutashuv (sabab)-kuyish yoki tok urishi (ko‘ngilsiz oqibat). Spirtli ichimlik (xavf)-uni suiste’mol qilish (sabab)-zaharlanish yoki o‘lim (ko‘ngilsiz oqibat) va h.k.
Zarar va kutilmagan oqibatlarning shakllari quyidagilardan iborat:
1. Zarar va kutilmagan oqibatlarning shakllari
2. Zamonaviy usullar bilan aniqlanadigan kasalliklar
3. Atrof-muhitga keltiradigan zarar
Inson hayotiga taxdid soluvchi xavflarning quyidagi turlari mavjud:
1. Kelib chiqishiga ko‘ra: tabiiy, texnogen, antropogen, ekologik, sosial va biologik.
2. Ta’sir mexanizmiga ko‘ra: mexanik, fizikaviy, ximiyaviy, biologik, psixofiziologik.
3. Salbiy natijalarni rivojlanishiga ko‘ra: impulsiv, kumulyativ.
4. Xavfning joylashishiga ko‘ra: litosfyera, gidrosfyera, atmosfyera, kosmos bilan bog‘liq
5. Yuzaga keluvchi oqibatlarga ko‘ra: charchash, kasallik, shikastlanish, avariya, yong‘in.
6. Keltirib chiqaruvchi sabablarga ko‘ra: sosial, texnik, ekologik, ekonomik.
7. Strukturasiga ko‘ra: oddiy va ishlab chiqarishdagi xavflar.
8. Xavf-xatarni namoyon bo‘lishiga ko‘ra: maishiy, sport, yo‘l-transport, ishlab chiqarish.