Университети кимё – технология факультети

Ni %
C, %
H, %
N, %
Т
оп
ил
ган
Ҳ
исо
бл
ан
ган
Т
оп
ил
ган
ҳи
со
бл
ан
ган
Т
оп
ил
ган
Ҳ
исо
бл
ан
ган
Т
оп
ил
ган
Ҳ
исо
бл
ан
ган
NiCl
2
.
2G
.
2H
2
O 
24,28 24,75 19,75 20,04 4,94 5,04 11,52 
12,02 
Никел глицинатлари маълум методика буйича синтез қилинди. Унга 
кўра колбага (0,002 моль) 0,15 г глицин 30 мл сувда эритилиб, устига (0.002 
моль) 0,08 г NaOH 30 мл сувда эритилиб қўшилди. Эритма устига никел (II) 
хлориди 0,13 г (0,001 моль) 50 мл сувдада эритилиб қўшиб, 1-1,5 соат 
давомида магнитли аралаштиргич ёрдамида яхшилаб аралаштирилди.Идиш 
ичидаги ҳарорат 35-40 
о
С дан ошмаслиги бошқарилиб турилди. 6 кундан сўнг 
хона хароратида кўк рангдаги майда кристаллар хосил бўлди.Бу 
монокристаллар сувда ювиб ажратиб олинди ва анализ қилинди. Унум = 72 
% . Т
суюқ
= 365 
о
С. 

---

95
2,3-ПОЛИМЕТИЛЕН-3,4-ДИГИДРОХИНАЗОЛОН-4 ЛЕРДИ 
МЕТИЛХЛОРФАРМИАТ ПЕНЕН БИР БАСҚЫШТА БЕНЗАНИЛИД 
СИНТЕЗ ҚЫЛЫЎ 
Бекимбетова Б.Н., Генжемуратова Г.П., Таңатаров Ө.Р. 
Қарақалпақ мәмлекетлик университети 
Хиназолон
-
4 лер тәбиятта кең тарқалған болып, өсимлик қурамынан 
ажыратып алынған тәбийғый бирикпелер
. 
Бул затлар менен ислеӯ ҳәм 
химиялық, ҳәм фармакологиялық тәрептен зәрүрли ҳәм қызықарлы. Себеби 
трициклик хиназолон-4 лер ҳәм оның туӯындылары арасында медицинада 
ислетилиӯи мумкин болған түрли дәрилик затлар табылған. 
Peganum 
harmala,
өсимлигинен ажратып алынған ҳәм ҳәр қыйли биологиялық 
тәсирлерди көрсетеди. Солай етип, пеганин ҳәм дезоксопеганин алкалоиды 
медицинада антихолинэстераза препараты сыпатында қолланылады.
Биз 
метилхлорформиатты 
тионилхлорид 
орнында 
қолланыӯ 
нәтийжесинде амидлер синтез қылыӯды анықластырыӯ мәқсетинде биз 2,3-
полиметилен-3,4-дигидрохиназолон-4 ти метилхлорформиат пенен ҳәм 
кейиншелик органикалық кислота ҳәм аминлер менен қайта ислеӯ 
реакциясын алып барылды. Буннан биринши басқышта органикалық 
кислоталар 
менен 
реакцияға 
кирисетуғын 
1-метоксикарбонил-2,3-
полиметилен-3,4-дигидрохиназолон-4 хлоридлери пайда болыӯы керек;
Олар өз гезегинде 1-бензоил-2,3-полиметилен-3,4-дигидрохиназолон-4 
хлорид (бензой кислотаси менен) алып келиӯи тахмин қылынды. Аминлер 
менен өз-ара тәсиринде олар өзине тән аминлерге айланыӯы мумкин. 
Ҳақыйқатында 
да, 
2,3-триметилен-3,4-дигидрохиназолон-4 
метилхлорформиат ҳәм бензой кислота менен, оннан кейин аминлер менен 
реакцияға кирисип керекли гидрохлоридлерге ҳәм бензанилидке (51%) 
айланады.

---

96
N
N
O
+ClCOOCH
3
N
N
O
COOCH
3
Cl
N
N
O
COC
6
H
5
Cl
N
N
O
HCl
+C
6
H
5
CONHC
6
H
5
RCOOH
-CH
3
OH
-CO
2
C
6
H
5
NH
2
1
2,3-Тетраметилен-3,4-дигидрохиназолон-4 
лер 
усы 
шараятда 
бензанилидти 46% ҳәм 45% өним менен пайда етиӯине алып келеди. 
Реакцияны 0+2
0
С да өткерилгенде махсулат өними 61% болды. 
+ClCOOCH
3
+C
6
H
5
COOH
+C
6
H
5
CONHC
6
H
5
C
6
H
5
NH
2
+
+CO
2
+CH
3
OH
2
N
N
O
N
N
O
HCl
Алынған 1-2 бирикпелер дүзилиси физикалық усыллары тийкарында, 
амидлар дузилиси болса физико-химиялық характеристикаларын әдебият 
мағлыӯматларына ҳәм спектрларын салыстырыӯ жолы менен тастыйқланды. 
Жоқарыдағы нәтийжелерден көринип турыпты, хиназолон-4 дузлар 
эффектив ациллеӯши реагентлер. Соның ушын оларды бирлемши ҳәм 
екилемши аминогруппалары бар болған табийий бирикпелерди ациллеӯде 
қолланыӯ мумкин