Университети кимё – технология факультети

GLITSIRRIZIN KISLOTA MONOKALIYLI TUZI ASOSIDA OLINGAN 
SUVDA ERUVCHAN KOMPLEKSLAR 
a
Umirov N.S., 
a
Egamqulova M.K., 
b
Matchanov A.D. 
a
Guliston davlat universiteti 
b
O’zR FA Bioorganik kimyo inistituti 
Keyingi yillarda supramolekulyar kimyoning rivojlanishi bilan suvda 
erimaydigan preparatlarning klatratlar hosil qiluvchi moddalar bilan komplekslari 
olinib, samarali bo’lgan dori vositalari yaratilmoda va farmatsevtika soxasida 
qo’llanilib kelinmoqda. 
Bugungi kunda Respublikamizdagi o’simliklaridan ajratib olinadigan 
triterpenlar va ularning hosilalari kapsullovchi vosita sifatida qo’llanila boshladi. 
Adabiyotlardan ma’lumki murakkab tuzilishga ega bo’lgan tabiiy birikmalar bilan 
glitsirrizin kislotasi va uning tuzlari klatratlar hosil qilishi ma’lum. Glitsirrizin 
kislotasi shirinmiya (
Glycyrrhiza glabra
) o’simligi ildizidan ajratib olinadigan 
asosiy kimyoviy modda triterpen saponindir. U bir qator noyob fizik-kimyoviy 
xossalarga ega. Glitsirrizin kislotasining bir qator dori vositalari bilan klatratlari 
olingan bo’lib, bunda dori vositasining bioo’zlashtirilishi oshishi, zaxarlilik 
xususiyatini kamayishi va ta’sir qilish samaradorligini kichik dozalarda xam saqlab 
qolishi ko’rsatilgan. Adabiyotlarda glitsirrizin kislotasining klatarat, mexmon-
mezbon, mitsella ko’rinishidagi supramolekulyar komplekslar hosil qilish 
tuzilmalari keltirilgan. 
Albendazol antigelmint pereparat sifatida ishlatiladi. U to'qima parazitlariga, 
shu jumladan Ascaris lumbricoides, Trichuris trichiura, Enterobius vermicularis, 
Ancylostoma 
duodenale, 
Necator 
americanus, 
Strongyloides 
stercoralis, 
nematodlar: askariyaz, trichocefaloz, ankilostomioz, enterobioz, nonkatoroz, 
toksokaroz, strongiloidiyoz, opistorxioz, giardiasis, mikrosporidioz alomatlarini 
davolash uchun qo’llaniladi. Albendazolning asosiy ta'sir mexanizmi b-tubulin 
polimerizatsiyasini selektiv ravishda bostirilishi bilan bog'liq bo'lib, bu 
gelmintlarning ichak trakti hujayralarining sitoplazmik mikrotubulalarini yo'q 
qilishga olib keladi. Og'iz orqali qabul qilinganda albendazol oshqozon-ichak 
traktida yomon so'riladi (5% dan kam), jigarda u asosiy metabolitga aylanadi - 
albendazol II sulfoksid, u ham antigelmintik faollikka ega. 

---

53
Albendazol qabul qilingandan so’ng albendazol sulfoksid (II), albendazol 
sulfon (III) (ikkilamchi metabolit) va boshqa oksidlangan mahsulotlarga 
metabollanadi. Albendazol tibbiyot amaliyotida keng qo’llanilib kelmoqda. Lekin 
shuni alohida ta’kidlab o’tish zarurki, albendazol va uning hosilalari suvda deyarli 
erimaydi, bu esa ularning biologik ta’sirchanligiga salbiy ta’sir qiladi.
Shuning uchun ushbu ishning maqsadi glitsirrizin kislotasi monokaliyli tuzi 
bilan albendazolning suvda eruvchan supramolekulyar komplekslarini olish va 
fizik-kimyoviy xususiyatlarinio’rganishdan iborat. 
Yuqoridagilarni xisobga olgan holda shirinmiya ildizi suyuq ekstraktidan 
glitsirrizin kislotasi ajratib olindi va uning monokaliyli tuzi olindi. Glitsirizin 
kislotasi monokaliyli tuzi asosida albendazol bilan 9:1, 15:1 va 20:1 molyar 
nisbatlardagi supramolekulyar komplekslari sintez qilindi. Olingan moddalarning 
IK spektrlari Fure-FT-AR-sistem-2000 spektrometrida, UB spektrlari Perkin-Elmer 
firmasi Lamda-16 spektrometrida, 50% spirtda 10
-3
kontsentratsiyada olindi. 
Kompleks birikmalarning UB spektrida glitsirrizin kislota monokaliyli tuzining C 
xalqasidagi qo’shbog’ning elektronlariga tegishli π-π* o’tishga mos keladigan 
intensiv yutilish maksimumi qiymati, suv:etanol (1:1) sistemasida yaqin UB 
soxada 250-253 nm to’lqin uzunligida kuzatiladi. 
Olingan birikmalarning IQ spektrida funktsional guruhlarning tebranish 
soxasida glitsirrizin kislotasi monokaliyli tuzining karboksil guruhidagi karbonil 
guruhining valent tebranishlari 1750-1650 sm
-1
soxada tebranishlari kuzatiladi. 
Karbonil guruhlarining boshlang’ich moddalardagi tebranish chastotalari 60-55 sm
-
1
ga kichik chastotali maydonga siljishi kuzatiladi, bu o’z navbatida ularning 
vodorod bog’lar hosil qilishda qatnashishini ko’rsatadi. 
Olingan kompleks birikmalarning suyuqlanish haroratlari 215-226
0
C da 
parchalanish bilan borishi aniqlandi. Moddalarning suyuqlanish haroratlarini 
o’lchash uchun PTP TU 25-11-1144 qurilmasidan foydalanildi.