Университети кимё – технология факультети

ZOL-GEL USULIDA ZnO NANOZARRACHALARINI SINTEZ QILISH 
Nasimov A.M., Tashpulatov X.Sh., Mirzayev Sh.E., Begimqulov Sh.A., 
Samiev A.A. 
Samarqand davlat universiteti 
E-mail: [e-mail]
 
Bugungi kunda nanotexnologiyalarning jadal rivojlanishi, ko’pgina 
sohalarda ayniqsa, materialshunoslik yo’nalishida sezilarli natijalar kuzatilmoqda.
Metall oksid nanomateriallarining xossalari asosan ularning sintez jarayoniga 
bog'liq [1]. So’nggi paytlarda nanotuzilishli metall oksid zarrachalari turli xil fizik 
va kimyoviy usullar bilan sintez qilinmoqda, masalan gidrotermal, kimyoviy 
tozalash, termik parchalanish va hakozo. Biroq, ushbu usullarning aksariyati 
reaksiyaning yuqori haroratda olib borilishi, yuqori energiya, uzoq reaksiya vaqti, 
qimmatbaho uskunalar va zararli organik reagentlar yoki sirt faol moddalarni talab 
qiladi [2]. Sol-gel usuli eng sodda usullardan biri bo'lib, reaksiya parametrlarini 
tizimli kuzatish orqali zarracha kattaligi va morfologiyasini boshqarish qobiliyatiga 
ega [3]. 
Ushbu ishning maqsadi ZnO nanozarrachalarini zol-gel usulda sintez qilish. 
Tanlangan usul boshqa kimyoviy usullar bilan taqqoslaganda yuqori harorat va 
energiya talab qilmasligi, iqtisodiy jihatdan samarali hamda mavjud bo’lgan 
usuldir. 
Tajribalarimizni dastlab Zn(CH
3
COOH)
2
.
H
2
O va NaOH eritmalarini 
tayyorlab olishdan boshladik. Buning uchun 2g Zn(CH
3
COOH)
2
.
H
2
O tuzini 
maydalab 15 ml bidistillangan suvda 100 ml lik tubi yumoloq kolbada magnitli 
aylantirgichda (RPM 600) holatida eritildi. So’ngra NaOH ning granulalaridan 0,1 
M li eritma tayyorlanib, 10 ml dastlabki eritmaga qo’shildi. Shu bilan birga 
eritmaning pH i pH metrda kuzatib borildi va pH miqdori 7 dan 13 gacha ortib 
bordi. Jarayon 1 soat davom etgandan so’ng C
2
H
5
OH (96%) etil spirtidan 20 ml 
qo’shildi. Natijada oq cho’kma hosil bo’ldi.
Reaksiya natijasida qo’shimcha moddalar bo’lganligi sababli cho’kma 
bidistillangan suv yordamida 3-4 marotaba yuvilib, bir necha kunga xona 

---

45
haroratida quritishga qo’yildi. Quritilgan kukun 350 
°
C 30 minut davomida 
mufelni pechda qizdirildi. Natijada ZnO nanozarrachalari xosil bo’ldi. 
Zol-gel usulida ZnO nanozarrachalari sintez qilindi. Sintez qilingan 
nanozarrachalar katalizator sifatida fotokatalitik sinovdan o’tkazildi. Buning 
uchun metiloranj indikatorining 5x10
-5
M li 100 ml eritmasidan tayyorlandi. 
So’ngra eritmaga metall oksid nanozarrachalari solinib, magnitli aralashtirgichda 
(RPM 600) doimiy ravishda UB nurlar (λ= 365 nm) ta’sirida aralashtirilib turildi. 
Jarayon 20 minutda tugatildi va har ikkala eritmalarda kuzatilgan natijalar tahlil 
qilindi.
Tanlangan zol-gel usuli metall oksid nanozarrachalari sintezi uchun samarali 
usul ekanligi aniqlandi. ZnO nanozarrzchalarining fotokatalitik faolligi o’rganildi. 
Olingan ZnO nanozarrachalari metiloranj indikatorining yemirilishi uchun yuqori 
samarali katalizatorni namoyish etdi.