Университети кимё – технология факультети

СУВНИНГ ТИРИК ОРГАНИЗМЛАР ҲАЁТ МАНБАИ ВА УНИ 
ИФЛОСЛАНИШДАН САҚЛАШ ЙЎЛЛАРИ 
Асқаров И.Р., Эргашева О.Ҳ., Абдураҳимова Н.Ҳ., Исақов Х. 
Андижон Давлат Университети
 
Сув ўсимликлар, ҳайвонлар ва инсонлар ҳаётида жуда катта аҳамиятга 
эга. Ҳаётнинг ўзи, келиб чиқиб ривожланиши ҳам денгиз суви билан боғлиқ. 
Сувнинг аномал физик хоссалари ҳам ҳаётий жараёнларни таъминлашда 
муҳим аҳамият касб этади. Агар суюқликдан қаттиқ ҳолатга ўтишда сувнинг 
зичлиги бошқа моддаламики каби ортганда эди, сув юзаси 0°C да музлаб, 
тагига чўкарди. Натижада ҳамма сув музга айланиб, ҳаётнинг кўплаб 
шакллари қирилиб кетар эди. 
Лекин сув +4°C да энг юқори зичлигига эга бўлиши бу каби 
ҳодисанинг юз беришига йўл қўймайди. Кам зичликка эга бўлган муз сув 
юзасида қолади ва пастки илиқ қатлам музлашдан сақлаб туради, ҳаёт 
шаклларини совуқдан ҳимоя қилади. Сувнинг юқори иссиқлик сиғимига 
эгалиги ҳам Ердаги ҳаёт учун фойдали. Ер юзининг 3/4 қисмини эгаллаган 
дунё океани суви Қуёшдан олган энергияни ўзида сақлаб туради. Бу эса Ер 
шари юзасида нормал ҳаётий фаолиятни таъминловчи ўзига хос 
терморегулатор ролини бажаради. Малумотларга кўра, ҳар йили киши 
бошига ўртача 8000 л сув ишлатилади. Буларгага хўжалик эҳтиёжлари ҳам, 
қишлоқ хўжалиги ва саноат эҳтиёжлари ҳам киради. Чучук сувнинг 10% 
миқдори уй эҳтиёжлари учун, қолгани қишлоқ хўжалиги ва саноат учун 

---

288
сарфланади. 1 кг қанд олиш учун 400 л, 1 кг буғдой олиш учун 1500 л, 1 кг 
синтетик резина олиш учун 2500 л атрофида сув сарфланади. Сув кўплаб 
саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришда совуткич, эритувчи муҳит, тозаловчи 
воситаси каби вазифаларни бажаради. Сувнинг қишлоқ хўжалигидаги роли 
ҳаммамизга маълум: ўсимликларни, ҳайвонларни суғоришда фақат чучук 
сувдан фойдаланилади[1]. 
Ердаги ҳаёт учун кундалик турмуш, қишлоқ хўжалиги ёки саноатда 
ишлатиш учун сув кўллар, дарёлар ва ер ости манбаларидан ёки сунъий сув 
ҳавзаларидан олинади. Оқава сувларни алоҳида тозалаш усули уч босқичдан 
иборат бўлиб, дастлабки босқич тозаловдан 30% атрофида, иккиламчи 
тозаловдан 60% сув ўтса, 10% сув умуман тозаловдан ўтказилмайди. 
Дастлабки ва иккиламчи тозалов босқичидан ўтган сув фосфор ёки азотнинг 
сезиларли даражадаги миқдорда бирикмаларини сақлаши мумкин. Бу эса сув 
ҳавзаларидаги сув ўтларининг кўпайиб кетишига олиб келади. Ундан 
ташқари, оқава сувлардаги кўп кимёвий моддалар бу босқичлардан ўтиб, яна 
атроф- муҳитни, сув ҳавзасини ифлослантириши мумкин. Лекин кўп 
металлар ва органик моддалардан сувни тўла тозалаш қимматга тушади. 
Шунинг учун кам миқдорда бўлсада, сув баъзида учламчи тозалов 
босқичидан ҳам ўтказилади, бунда махсус воситалар ёрдамида бу каби 
қўшимчалар тўла бартараф этилади ва сув ҳавзасига қайтарилади. Сув 
ҳавзаларини ифлосланишдан сақлаш чора тадбирларига қўшимча қилиб, 
мактаб ўқувчиларининг онгида экологик маданият тушунчасини сингдириш, 
экологик таълим-тарбияни шакиллантириш керак. Ҳар бир инсон онгига сув 
бизга қанчалик муҳим эканлигини сингдира олсакгина, сувни инсонлар 
фаолияти натижасида зарарланишини олдини олишимиз мумкин[2].