Universiteti I prishtinës fakulteti I Filologjisë

UNIVERSITETI I PRISHTINËS

Fakulteti i Filologjisë

Departamenti i gazetarisë
Lënda: Psikologjia e Komunikimit

Prof. Donat Syla

Asistente: Besa Luci
Detyrat (të dorëzohen deri më 17 shtator, [e-mail])
1. Duke u bazuar në teorinë e McLuhan, "mediumi është mesazhi,” të analizohet se si raportimi dhe prezentimi i lajmit të njejtë ndryshon në gazetë ditore, portal dhe TV.
2. Të ipen dhe sqarohen pesë shembuj se si gjuha që flasim mund të ndikoj në mënyren se si mendojmë. Gjeni më poshtë tekstin që e kemi përdor për të diskutuar shembuj të tillë gjatë ushtrimeve.
3. Monitoroni dhe evidentoni sjelljen e juaj në raport me teknologjitë në periudhë 3-ditore. Sqaroni se si ndikojnë këto teknologji në komunikimin dhe marrëdhëniet e juaja me të tjerët.
“5 shembuj se si gjuha te cilen e flasim mund te ndikoj ne menyren qe mendojne”

http://blog.ted.com/2013/02/19/5-examples-of-how-the-languages-we-speak-can-affect-the-way-we-think/

Ekonomisti Keith Chen e fillon biseden e sodit me nje vezhgim: te thuash, “Ky eshte xhaxhi im,” ne kinezisht, ju nuk keni zgjidhje tjeter perveq qe te kodoni me shume informata rreth xhaxhit te permendur. Gjuha e perdor paraqet anen e xhaxhit I cili eshte ne teme, qofte I lidhur nga martesa dhe, qofte vellau I babaut tend, qofte me I vjeter apo me I ri.

“ I gjithe ky informacion eshte I detyrueshem. Kinezishtja nuk me lejon qe t’a injoroje, ate” thote Chen. “Ne fakt, ne qofte se une deshiroj te flase sakte, Kinezishtja me detyron vazhdimisht qe te mendoj per kete.”

Kjo e shtyu Chen-in te mendoje: A ka ndonje lidhje ne mes te gjuhes dhe se si ne mendojme dhe sillemi? Ne vecanti, Chen deshironte te dinte: A ka ndikim gjuha jone ne vendimarrjet ekonomike?

Chen e ka projektuar nje studim – I cili pershkruhet ne detaje ne kete blog post – per te pare se si gjuha mund te kete ndikim ne aftesine e individit per te shpetuar te ardhmen. Sipas rezultateve te tij, ajo ka – shume edhe ate.

Perderisa “ gjuhet e se ardhmes,” si Anglishtja, dallojne nga e shkuara, e tashmja dhe e ardhmja, “ gjuhet e jo se ardhshmes,” si Kinezishtja, perdorin shprehje te njejta qe te pershkruajne ngjarjet e se djeshmes, te sotshmes dhe te nesermes. Duke perdorur nje numer te madh te inventarit te te dhenave dhe analizave te perpikta, Chen ka gjetur qe dallimet e medha ekonomike jane te shoqeruara me mosperputhje gjuhesore. Folesit e gjuheve te jo se ardhmes 30 % kane me shume gjasa qe te raportojne mbi kursimet ne qfaredo viti te dhene se sa folesit e gjuheve te se ardhmes. ( Keto shuma deri ne 25 % me shume kursime nga pensionimi, nese te ardhurat jane mbajtur konstant.) Shpjegimi I Chen : Kur ne flasim per te ardhmen me shume dallime nga e tashmja, duket me e larget – dhe ne jemi me pak te motivuar te kursejme tani ne favor te viteve te rehatueshme monetare poshte vijes.

Por ky eshte vetem fillimi. Eshte nje fushe e gjere e kerkimit ne lidhjen midis gjuheve dhe psikologjise me sjelljen. Ja, disa shembuj interesante:

Navigimi dhe Pormpuraawanet

Ne Pormuraaw, ne nje komunitet Australian Aboriginal, ju nuk do t’I referoheshi nje objekti ne te “djathte” ose ne te “majte,” por si “verilindje” ose “ juperendim,” shkruan profesoresha e psikologjise ne Stanford, Lera Boroditsky ( dhe nje eksperte e lidhjes mes gjuhes dhe kultures) ne Wall Street Journal. Rreth nje e treta e gjuheve te botes e diskutojne gjithesine ne keto lloje te termave absolute sesa ato relative qe ne I perdorim ne gjuhen angleze, duke ju referuar Boroditskyt. “ Si rezultat I ketij trajnimi te vazhdueshem gjuhesor, ajo shkruan, “ folesit e gjuheve te tilla jane shume te mire ne orientim dhe ne mbajtje mend se ku gjinden, madje edhe ne vende te panjohura. “Ne nje udhetim kerkimor ne Australi, Boroditsky dhe kolegu I saj I gjetur ne Pormpuraawans, I cili flet Kuuk Thaayorre, jo vetem qe dinte instiktivisht ne cilin drejtim ata duke shkuar, por gjithashtu I nxirrte pamjet ne nje progresion te perkohshem nga lindja ne perendim.

Fajesimi dhe Anglisht folesit

Ne te njejtin artikull, Boroditsky shenon qe ne Anglisht, ne shpeshhere themi qe dikush e ka thyer vazon edhe ne qofte se ka qene aksident, por ne Spanjollisht dhe Japonisht folesit tentojne te thone qe vazoja eshte thyer vet. Boroditsky pershkruan nje studim te kryer nga studentja e saj Caitlin Fausey ku anglisht folesit kishin me shume gjasa qe te kujtonin kush aksidentalisht I ka shperthyer ballonet, I ka thyer vezet, apo e ka derdhur pijen ne nje video se sa spanjisht dhe japonisht folesit. ( Alert Faji!) Jo vetem ate, por ka nje korrelacion ne mes te fokusit ne agjente ne gjuhen angleze dhe aftesise se drejtesise penale drejt ndeshkimit te shkelesve sesa kthimit (demshperblimit) te viktimave, Boroditsky argumenton.

Ngjyra mes Zuni dhe Folesve te rusishtes

Aftesia jone per te bere dallimin ne mes te ngjyrave paraqet termat se si ne I pershkruajme ato, si shenimet e Chen ne leter akademike ne te cilen ai prezenton studumin e tij ( ne te ardhmen edhe ne American Economic Review (Shqyrtimin Ekonomik Amerikan)). Nje studim I vitit 1954 ka gjetur se folesit Zuni, te cilet nuk bejne dallim ne mes te ngjyres se portokallte dhe te verdhe, kane veshtiresi t’I ndajne ato. Folesit e rusishtes, ne tjetren ane, kane fjale te vecanta per ngjyren e kalter te qelte (goluboy) dhe ngjyres se kalter te mbyllte (siniy). Sipas nje studimi te vitit 2007, ata qendrojne me mire se sa folesit e anglishtes ne zgjedhjen e te kaltertes afer pragut te goluboy / siniy.

Gjinia ne Finlandisht dhe Hebraisht

Ne hebraishte, shenuesit gjinor jane ne te gjithe vendin, ndersa finlandishtja nuk shenon gjini askund, Boroditsky shenon ne Scientific American. Nje studim I bere ne vitin 1980 gjeti se, yup, mendimi ndjek shembullin: femijet te cilet folen hebraisht dinin gjinite e tyre nje vit me heret se sa ata qe u rriten duke folur finlandisht. ( Folesit e gjuhes angleze, ne te cilen referencat gjinore bien ne mes, ishin ne mes tabeles, gjithashtu.)