Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov

31 William LR o w e. Philosophy of Religion. USA W adsw orth Cengage Learning, 2007. P. 16
57

---

U 2 xil bo‘ladi; yaqqol yo‘lda tushuntiriladi. Biz Alloh haqidagi 
paydo bo'lgan asosiy hususiyatlaming ba’zilamin tadqiq qildik. Bu 
g‘arbiy diniy an’ananing markazida bo‘lgan. Bu g‘oyalarga ko‘ra, 
Alloh haddan tashqari yaxshidir, dunyodan yakka bo‘lsada olamning 
yaratuvchisidir. U abadiy va mangu u har narsaga qodir va har ancha 
kuch qudratga ega.
Alloh haqida g‘oya va fikrlami tadqiq qilishda biz yana polesizm, 
henosizm, monosizm va panteizmga mos keluvchi dinning bosha 
tushunchlarini ham qayd etdik. Alloh haqidagi fikr bu kitobning 
diqqat markazidadir. Biroq bu an’anaviy g‘arbiy ilohiyotchilar 
tomonidan batafsil o ‘rganib chiqilgan. Bu g ‘arbiy sivilizatsiyaning 3 
ta buyuk diniy Alloh haqidagi g‘oyalardir. Iyudaizm (yahudiylik dini ) 
xristian va islom buning eng yuqori nuqtasini bizda Robinson ifdasida 
“Alloh yerdan olisda” va an’anaviy ilohiyotchilar hudosi ifodalarini 
alloh haqidagi qarashlkarini eslatib o‘tishda foydalandik. Biroq biz bu 
qarashlami alloh haqidagi fikrlami “teizm” deb nomlaymiz. Teist 
bo‘lish bu yaxshi bo‘lish mangu va abadiy bo‘lishga Alloh olamning 
yaratuvchisi ekanligiga, uning har narsaga qodir va har qancha kuch 
qudratga ega ekaniga va uning yagona mavjudligi va manguligiga 
ishonishdir.
Oteist (hudosiz) 
ular Alloh olam yaratuvchisi 
ekaniga 
ishonmaydilar va ular fikricha Alloh hech qanday kuch qudratga ega 
emas. Ognostik falsafiy ta’limot tarafdorlari hudo borligiga 
ishonishadi va etirof etishadi Alloh abadiy yoki noabadiy na unis va 
na bunisga ishonishadi. Biz mutlaqo tor fikrli teist, oteist, ognostik 
atamalaridan foydalandik. Teoist- diniy oqim bo‘lib dinning borligi va 
unung manguligiga ishonuvchilar va turli hil alloh haqidagi fikr va 
qarlashlarga ega ekanliklarini tasvirlab o‘tdik.
Shunga o‘xshash yana bir atama oteist- har bir odam tangriga 
itoat etishi, unga ishoniishi an’anaviy ilohiyotchilar hudosi kabi 
tushunchalami rad etuvchilar. Bulardan o‘zimizni yiroq qilish uchun 
bu tor doiradagi tushunchalami miyyada saqlash muhim em as.32
Olam manzarasini bayon qilishimizdan oldin, biz isbot bahs 
haqida bir necha umumiy ma’nolami ko‘rib chiqamiz. Tarixiy, yunon 
faylasuflari Platon va Aristotelning bitiklarini kuzatish mumkin lekin 
dalillaming asosiy taraqqiyoti XIV-XVIII asrlarda o‘z o ‘mini topadi.