Undalma haqida ma’lumot Undalmalarning gapdagi o’rni Ularda tinish belgilarning ishlatilishi

O'ylang: Undalmalarning o'rni erkin boiadi, degan fikrni izohlab bering. 

Tayanch tushunchalar: grammatik aloqaga kirishmaslik, subyektiv munosabat, undash ohangi.
Berilgan maqolning ma'nosini izohlang, undalmani toping hamda uni gapning uchta joyida keltiring.

О 'qish bilmasang, uqib ol, qizim; Qulog'ingga taqib ol, qizim 

Juda muhim. Undalmalar nutq jarayoniga undalgan, diqqati jalb qilingan shaxs-predmetlar bo 'Igani uchun bosh kelishikda turadi. Bu jihatdan и egaga о 'xshaydi, lekin undash ohangi bilan talaffuz qilinishi va kesim bilan moslashmasligi bilan egadan farq qiladi.
Solishtiring: Ahmad keldi. — Ahmad ega. Kesim bilan grammatik bog'langan.
Ahmad, keldi. Ahmad — undalma. Kimningdir kelganligi Ahmadga aytilyapti, kesim bilan grammatik bog'lanmaydi. Undash ohangi bilan talaffuz qilinadi. 
Juda muhim. Undalmalar gapning boshqa bo 'laklari bilan gram­matik aloqaga kirishmaganligi uchun yozuvda doimo boshqa gap bo 'laklaridan vergul bilan ajratiladi. Gap boshida kelib, kuchli undash ohangi bilan aytilsa, undalmadan so 'ng undov belgisi qo 'yilishi ham mumkin. Masalan: Odamlar! Eshitmadim demanglar. 

O'ylang: Undalmalarning o'rni erkin boiadi, degan fikrni izohlab bering. 

Tayanch tushunchalar: grammatik aloqaga kirishmaslik, subyektiv munosabat, undash ohangi.
Berilgan maqolning ma'nosini izohlang, undalmani toping hamda uni gapning uchta joyida keltiring.

О 'qish bilmasang, uqib ol, qizim; Qulog'ingga taqib ol, qizim

1. Undalmaning oldidan va undan so'ng kelgan undovlarning

xususiyatlari haqida.

2. Egalik qo'shimchalari bilan qo'llangan undalmalar.


1-topshiriq. Undalma ishtirok etgan gap tuzib, undalma oldidan undov so'zni qo'shing. Undov bilan qo'llangan undalmaning undovsiz undalmadan farqini ayting. 

2-topshiriq. Onajonim, bunday qilma, Bunday qilma, Onajon! {A. Oripov) gapidagi undalmaga qo'shilgan -jon va egalik qo'shimchasi -im ning qanday vazifa bajarayotganini ayting.
Undalmalar tinglovchining diqqatini kuchliroq jalb etish, emotsionallik-ni ta'minlash, hayron qolish ma'nosini ifodalash uchun ko'pincha ey, hoy, voy kabi undovlar bilan birgalikda keladi. Bunday undovlar ko'pincha undalma oldidan qo'llaniladi. Masalan, Hoy о 'rtoqjon, quloq soling so 'zimgaBa'zan undalmadan so'ng ey, ho, ov, -u (-yu) kabi undovlar ham ishlatiladi: Karimjon -u, (ov, ey, ho), buyoqqa keling. Bu vaqtda undalma orqali ifodalangan shaxs yoki predmet so'zlovchidan uzoq masofada ekanligi ifodalanadi.


Eslab qoling. Undalmalar oldidan undov so 'zlar ishlatilganda, yozuvda undalma bilan undov so'zlar orasiga hech qanday tinish belgi qo 'yilmaydi. 

Undov so'zlar undalmadan so'ng kelganda esa undov bilan undalma chiziqcha bilan ajratib yoziladi.

Undalmalar ko'pincha I shaxs birlikdagi egalik qo'shimchasini olib keladi. Bunday vaqtda undalma vazifasida kelayotgan tinglovchi so'zlovchiga yaqin ekanligini, erkalash, suyish ma'nolarini ifodalaydi. Azizim, dunyoga bevaqt kelibmiz. (Uyg 'uri)
Ayrim hollarda undalma nutqda tushib qolib, uning o'rnida undovlar qo'llaniladi. Masalan, Hoylar, bu yoqqa kelinglar. Hoy, chilim keltir. Undalma o'rnida hoy kelganda tinglovchiga hurmatsizlik, mensimaslik ma'nosi ifodalanadi.
Ba'zan, er-xotin bir-biriga murojaat etganda III shaxs birlikdagi egalik qo'sliimchasi bilan kelgan undalmadan foydalaniladi. Masalan, Oyisi, keling. Dadajonisi, choy iching kabi.


O'ylang: Undalmalar nutqimizda nima uchun kerak? 

Tayanch tushunchalar: undalma, undov so'z, undalmalar bilan birgalikda ishlatiladigan tinish belgilari.
Berilgan maqolni izohlang, uni undalmali gapga aylantiring, unda undov so'z, egalik qo'shimchalari ham ishtirok etsin.