Умурзоқов, А. Тошбоев

ММ 
С


Ф
 ^30000000  3,7йил; 8000000

М 

Сармоя тури бўйича меъëри:

С


(Т_о  Т₁ ) *3000
 ^15млн  5йил 3млн

ҚМ т
1,0


0,14
 7,14йил

Ҳар иккала тадбирда ҳам қоплаш муддати меъëрий муддатдан кам бўлганлиги сарф- харажатнинг иқтисодий самарали эканлигини кўрсатади.
Қиëсий ëки нисбий самарадорлик.
Бу усулдан бирор бир тадбирни бир неча йўлда амалга ошириш мумкин бўлган тақдирда фойдаланилади. Бу усулда иқтисодий баҳо беришнинг асосий мезони энг кам харажат қилиш ҳисобланиб, қуйидаги формула билан ифодаланади:

СҚН*К→min

Бунда: С –маҳсулот ëки иш бирлиги учун қопланган жорий харажатлар; Н- капитал сарфлар ëки инвестициянинг меъëрий даражаси;
Т- у ëки бу йўналишдаги капитал сарфлар ëки инвестиция.

Масалан, фермер хўжалиги бошоқли дон экинлари ҳосилини ўриб-йиғиб олувчи комбайн харид қилмоқчи. Ишлаб чиқариш омиллари бозорида 3 хил русумдаги комбайн мавжуд бўлиб, бири Россия Федерациясида ишлаб чиқарилган «Енисей» комбайни, баҳоси 16 млн. сўмни, иккинчиси АҚШ да ишлаб чиқарилган «Кейс» комбайни, баҳоси 22 млн, учинчиси Германияда ишлаб чиқарилган «КСА» комбайни, баҳоси 19 млн.сўм.
Комбайнлар паспортида кўрсатилган техник маълумотларга кўра, мавсумда «Енисей»- 600 тонна, «Кейс» -1200 тонна, «КСА» комбайни эса –840 тонна бошоқли донни ўриб-йиғиб олиши мумкин.
Ҳар бир русумдаги комбайн билан ўриб-йиғиб олишга кетган жорий харажатлар 1
тонна ҳисобига «Енисей» комбайнида – 50 минг сўмни, «Кейс» комбайнида – 35 минг сўмни,
«КСА» комбайнида – 40 минг сўмни ташкил этган. Юқорида келтирилган маълумотларни нисбий (таққослама) самарадорликни аниқлаш формуласига қўйиш орқали қайси русумдаги комбайнни сотиб олиш фермер хўжалиги учун иқтисодий жиҳатдан самарали эканлигини аниқлаймиз:
«Енисей» 50+0,16*26,6=54,2 минг сўм;
«Кейс» 35+0,16*18,3=37,9 минг сўм;
«КСА» 40+0,16*22,6=43,6 минг сўм.
Ҳисоблардан кўриниб турибдики, фермер хўжалиги «Енисей» русумли комбайнни сотиб олганда 1 тонна бошоқли донни ўриб-йиғиб олишга – 54,2 минг сўм, «КСА» комбайнини харид қилганда – 43,6 минг сўм, «Кейс» комбайнидан фойдаланганда – 37,9 минг сўм сарф қилган бўларди. Ëки «КСА» комбайнидан фойдалангандан кўра – 5,7 мингга,
«Енисей»га нисбатан эса – 16,3 минг сўм кам сарф қилишга эришади. Шунинг учун фермер хўжалиги «Кейс» русумли комбайнни сотиб олгани маъқул.

Қисқача хулосалар

Мустақил бозор муносабатларида шаклланаётган республика иқтисодиётига инвестиция маблағлари, янги самарали технологияларнинг кириб келиши маҳсулот ҳажмини, ассортиментини ҳамда драромадини оширишга имконият яратди. Инвестициялар капитал, инновация ва ижтимоий шаклларда Республиканинг барча халқ хўжалигида самарали фаолият кўрсатмоқда. Ҳукумат томонидан инвестиция олиб келувчи инвесторларни ҳуқуқий ҳимоялаш тўғрисида барча қонуний асослар яратилди. Инвестиция олиб кириш ва ундан ҳамкорликда фойдаланиш ҳамда молиялаш механизмлари давлат томонидан бошқарилади, тартибга солинади ва назорат ишлари олиб борилади. Республиканинг жаҳон бозорига чиқиши учун янги ишлар, технологиялар зарур экан, бу соҳани ривожлантиришга катта эътибор сақланиб қолади. Айниқса, фермер хўжаликларини ривожлантиришда ижтимоий ва ишлаб чиқариш инфратузилмасини ривожлантиришда инвестиция маблағлари ва технологиялари муҳим рол ўйнайди.

Назорат ва муіокама учун саволлар

1. 
   Халє хўжалигида инвестициянинг ўрнини тушунтириб беринг.
   
2. 
   Инвестицияларнинг фермер хўжаликлари фаолиятидаги заруриятини изоіланг.
   
3. 
   Инвестицияларнинг фермер хўжаликлари фаолиятидаги заруриятини изоіланг.
   
4. 
   Инвестиция самарадорлиги єандай кўрсаткичлар билан аниєланади?
   
5. 
   Капитал єўйилма нима ва унга пул маблаји єаердан келиб тушади?
   

Асосий адабиётлар

1. 
   Каримов И. А. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари». –Т.: «Ўзбекистон», 1998.
   
2. 
   Қишлоқда ижтимоий ва иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш асослари. –Т.: «Ижод дунёси», 2004. 318 б.
   
3. 
   Абдуғаниев А., Абдуғаниев А. А. «Қишлоқ хўжалиги иқтисоди». –Т.: 2004.
   
4. 
   Ишмуҳамедов А. Э., Аскарова М. Т. «Ўзбекистон миллий иқтисодиёти» (ўқув қўлланма) –
   

Т.: «ТДИУ», 2004, 256 б.

5. 
   Умурзоқов Ў. П., Тошбоев А. Ж. ва бошқалар. «Фермер хўжалигини ташкил этишнинг ҳуқуқий-иқтисодий, ишлаб чиқариш асослари». –Т.: «ТИҚХМИИ», 2004, 141 б.
   
6. 
   Московская сельскохозяйственная академия
   

www.ecfak.timacad.ru http://www.ecfak.timacad.ru/

7. 
   www.uhh.hawaii.edu University of Hawaii at Hilo - Agroecology and Environmental Qulaity Program.
   
8. 
   Тошкент Давлат Иқтисодиёт Университети. www.tsue.uz http://www.tsue.uz/
   
9. 
   Салимов Б. Т. ва бошқалар. «Фермер ва деҳқон хўжаликлари иқтисоди». –Т.: «ТДИУ», 2004, 142 б
   
10. 
    Ишмуҳамедов А. Э., Аскарова М. Т. «Ўзбекистон миллий иқтисодиёти» (Ўқув қўлланма)
    

-Т.: «ТДИУ». 2004, 256 б.