Умурзоқов, А. Тошбоев

6.5 Янги техника ва технологиялардан фойдаланишнинг ижтимоий- иқтисодий самарадорлигини аниқлаш

Фермер хўжалигида фан-техника тараққиёти мавжуд техникани такомиллаштиришни, янги, самарали техникани, технологияни, хом-ашёни, материалларни яратиш ва жорий қилишни, шунингдек меҳнатни ва ишлаб чиқаришни ташкил қилишни ҳамда яхшилашни ўз ичига олади. Фан-техника тараққиёти ишлаб чиқаришни интенсивлаш ва унинг самарадорлигини оширишнинг ҳал қилувчи йўналишларидан биридир.
Фермер хўжалиги ишлаб чиқаришидаги техника тараққиётининг муҳим йўналиши техникани мунтазам равишда такомиллаштиришдан, эскирган техникани янги, унумли ва тежамли техника билан алмаштиришдан иборатдир.
Фермер хўжалигида техникани такомиллаштириш машиналар, агрегатлар ва механизмлар қувватини, ишлаш тезлигини ошириш, кўп жисмоний меҳнат сарфланишини талаб қилувчи моддий машиналардан ярим автомат ва автомат машиналар ҳамда линияларга, комплекс механизациялашган ва автоматлашган цехлар ҳамда корхоналарга ўтиш йўли билан бормоқда.
Фермер хўжалигида ишлаб чиқаришнинг интенсив технологияси қўлланилмоқда. Буларнинг ҳаммаси ишлаб чиқариш самарадорлигининг ошишига ёрдам беради. Шу сабабли кичик бизнес ёки катта ҳажмдаги қишлоқ хўжалиги корхорнаси янги технологияни жорий қилса, иқтисодий самарадорликка эга бўладими, йўқми шуни ҳисоб-китоб қилиш керак. Агарда янги технологияни ишлаб чиқаришга жорий қилганда, иқтисодий самарадорликка эришсагина бундай технологияни тезда жорий қилиш керак. Акс ҳолда, янги технолгияни жорий қилишдан ҳеч қандай наф бўлмайди. Янги техника ва технологиялардан фойдаланишнинг ижтимоий-иқтисодий самарадорлигини қуйидаги формула ёрдамида ҳисоблаш мумкин:

Бунда:
Пқ=(У_т х С_т)-(У₁ х С₁) х А


Пқ – иқтисодий самарадорлик, (фойда) сўм;
У_т, С_т – ялпи маҳсулотнинг янги техникани қўллашдаги “т” давридаги баҳоси ва таннархи; У₁, С₁ – янги техникани қўллашдан олдинги ялпи маҳсулотнинг баҳоси ва таннархи; А – “т” даврдаги маҳсулот ҳажми.
Формула (У_тхС_т)>(У₁хС₁) бўлганида, янги технологияни қўллаш фермер

хўжалигининг юқори иқтисодий самара бериши тушунилади.

Қисқача хулосалар

Фермер хўжалиги моддий-техника ресурсларидан фойдаланиши натижасида ишлаб чиқариш жараёнида юқори самарадорликка эришади. Унда жонли меҳнат сарфи тежалиб, маҳсулот ҳажми, меҳнат унумдорлиги ошади. Айниқса, қишлоқ хўжалигида янги фан-техника, технология ва чет эл тажрибаларини қўллаш ҳисобига ҳам самарадорликка эришилмоқда. Республикамиз аграр соҳасида фаолият кўрсатаётган чет эл техникалари ва технологиялари талаб даражасида фаолият кўрсатмоқда. Уларнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш усуллари кенг ёритилган бўлиб, ресурслардан фойдаланиш кўрсаткичлари ҳисоб-китоб қилинмоқда. Амалиётга ушбу янги

техникаларнинг иш фаолияти самарадорлигини аниқлаш услубларини амалиётга жорий этиш зарур.

Назорат ва муіокама учун саволлар

1. 
   Моддий-техника ресурслари деганда нимани тушунасиз?
   
2. 
   Моддий-техника ресурсларининг фермер хўжалигидаги аіамияти єандай?
   
3. 
   Фермер хўжалигида фан-техника тараєєиётини изоілаб беринг.
   
4. 
   Самарали технологиялар тўјрисида тушунча беринг.
   
5. 
   Моддий-техника ресурсларидан фойдаланишда самарадорликни ифодаловчи кўрсаткичларни айтиб беринг.
   
6. 
   Янги техника ва технологияларни єўллашда єандай масалаларга эътибор бериш керак?
   

Асосий адабиётлар

1. 
   Ўзбекистон Республикасининг “Лизинг тўғрисида”ги Қонуни. -Т.: 1999 йил 14 апрел.
   
2. 
   Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2004-2006 йилларда фермер хўжаликларини ривожлантириш Концепцияси тўғрисида”ги Фармони. 2003 йил 27 октябр
   
3. 
   Каримов И. А. “Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир”. Олий Мажлиснинг Қонунчилик палатаси ва Сенатнинг қўшма мажлисидаги маъруза. “Халқ сўзи” газетаси. 2005 йил 29 январ.
   
4. 
   Қишлоқда ижтимоий ва иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш асослари. –Т.: “Ижод дунёси”, 2004, 318 б.
   
5. 
   Коваленко Я. Н. “Экономика сельского хозяйства”. Москва, “ЭКМОС”, 1998.
   
6. 
   Парпиев У., Саломов И. “Бозор иқтисодиёти асослари ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш”. –Т.: “Шарқ”, 1996, 219 б.
   
7. 
   Фермер: сельское хозяйство, сельскохозяйственное оборудования, техника продаж… www.selhoz.net.ru
   
8. 
   Приамурский Институт Агроэкономики и Бизнеса www.admin.ru
   
9. 
   Умурзоқов Ў. П., Тошбоев А. Ж. ва бошқалар. “Фермер хўжалигини ташкил этишнинг ҳуқуқий-иқтисодий, ишлаб чиқариш асослари”. –Т.: “ТИҚХМИИ”, 2004, 141 б.
   
10. 
    Хусанов Р. Ҳ., Ҳамдамов А. Н., Рафиқов И. Э. “Қишлоқ хўжалигида сервис хизмати муқобил машина-трактор паркларини ривожлантириш масалалари. –Т.: “Янги аср авлоди”, 2001. 124 б.