Umurtqalilar

85-rasm. Qushlarning havo xaltachalari sxemasi (qorin tomoni­ dan ko'rinishi):
1-traxeya, 2-o‘pka, 3-bo‘yin havo xaltachasi, 4- okmrovaro havo xaltachasi, 5-8-o‘mrovaro havo xaltachasi o‘simtalari, 9-ko‘krak oldi havo xaltacha­ si, 10-ko‘krak orti havo xaltachasi, 11-qorin havo xaltasi.


Qon aylanish sistemasi. Qorin devori va ko'krak qafasi olib tashlangandan so'ng yupqa devorli yurak oldi xaltasi bilan o'ralgan yurak (86-rasm) ko'zga tashlanadi. Yurak qorin­ chasining ikkiga bo'linganligi tashqi tomondan bilinmagani uchun uch kame-ralikka o'xshaydi. Yurak bo'lmalari qorin­ chadan yog' to'qima bilan qoplangan jo'yak orqali ajralgan.


Yurak oldi xaltasi va ba’zi bir tomirlarni qoplagan yog‘ to'qimalarini pinset bilan ajratib oling-da, yurakning asosiy qon tomirlarini ko'zdan kechiring.
86-rasm. Qushlarning arte­ rial qon tomirlari sistemasi sxemasi:
1-aortaning o‘ng yoyi, 2-o‘ng nom- siz arteriya, 3-o‘ng umumiy uyqu ar­ teriyasi, 4-tashqi uyqu arteriyasi, 5-ichki uyqu arteriyasi, 6-o‘mrov osti arteriya­ si, 7-ko‘krakning o‘ng arteriyasi, 8-ichak arteriyasi, 9-orqa aorta, 10-chap buyrak arteriyasi, 11-o‘ng son arteriyasi, 12-o‘ng quymich arteriyasi, 13-o‘ng yonbosh ar­ teriyasi, 14-dum arteriyasi, 15-o‘pka arteriyasi (arteriya qon tomiridagi vena qoni qora rangda bo‘yalgan).
Qushlar qon aylanish sistemasi arterial va venoz qonning bir-biridan to'la- to'kis ajralganligi bilan xarakterlanadi. Bu yurak qorinchasining ikkiga bo'linishi tufayli to‘rt kamerali yurak hosil bo'lishi, shu bilan birga buyrak qopqa venasi bilan aorta chap yoyining reduksiyalanishi hamda aortaning faqat o'ng yoyi saqlanib qolganligi bilan bog'liq.
Yurak yupqa devorli yurak oldi xaltasi bilan o'ralgan, u to'rt qismdan - ikkita yurak bo‘lmasi va qalin devorli ikkita yurak qorinchasidan iborat. Shunga ko'ra qushlarda ham sutemizuv- chilardagidek ikkita: o'ng — venoz va chap — ar­ terial yurak bor deb aytiladi.
Arterial qonli chap yurak qorinchasidan aorta o'ng yoyi chiqqan zahoti undan bir juft nomsiz arteriyalar ajraladi.
So'ngra aorta o'ng tomonga egilib, umurtqa pog'onasiga yet-


gach, dum tomonga orqa aoita nomi bilan yo'naladi va undan ichki organlarga arteriyalar chiqadi. Dumg'aza bo'limida orqa aorta yirik- yirik juft son va quymich arteriyalarini hosil qila­ di va kichikroq dum arteriyasi shaklida davom etadi. Nomsiz arteriyalar bo'yinning yon tomonlariga yetgach, umumiy uyqu, o‘mrov osti va ko'krak arteriyalariga bo'linadi. Yurakning o'ng qorinchasidan umumiy o'pka arteriyasining tomiri chiqib, chap va o'ng o'pkalarga venoz qonni olib boruvchi ikkita o'pka arteriyalariga tarmoqlanadi.
Gavdaning oldingi tomonidan kelgan venoz qon oldingi yo'g'on yoki ustki kovak vena deb ataluvchi qon tomirlarda yig'ilib, o'ng yurak bo'lmasiga quyiladi (87-rasm).