Umurtqalilar zoologiyasi

in­
gichka  ichakka, 
u  esa  o'z  navbatida  keng  va  oxirgi  uchi 
kloakaga  ochiladigan  orqa  (to'g'ri)  ichakka  aylanadi.  Kloa- 
kaga  bundan  tashqari  yupqa  devorli  va  ikki  pallali 
siydik 
pufagi 
ham  ochiladi.  Ichak  burmalari  orasidagi  kichik, 
no'xatdek  qizil  rangli 
taloq-ni 
izlab  toping.
Barcha  ichki  organlar  ostida joylashgan buyrakni  ko'rish 
uchun  ichak burmalarini  bir  tomonga  surish  kerak.  Shunda 
faqat buyraklarnigina  emas  (erkak baqalarda),  hatto  buyrak­
ning oldingi uchiga taqalib turadigan bir juft oqimtir yumaloq 
urug'donlarni  ham  ko'rish  imkoniyati  tug'iladi.  Urg'ochi 
baqalarning jinsiy bezlari bir juft tuxumdondan iborat bo'lib, 
uning kattaligi yil  tasliga qarab o‘zgarib turadi:  yoz  va kuzda 
kichik bo'lsa, bahorda juda katta bo'lib, ichi yumaloq qora tu­
xumlar bilan to'lib turadi. Ana  shu paytda u butun ichki or- 
ganlarni atroflicha qoplagani uchun ularni ko'p hollarda bu­
tunlay ko'rib bo'lmaydi.
Suvda  ham quruqlikda  yashovchilarning  ko'payish  organ­
lari bir juft jinsiy bezlardan iborat.  Erkak baqa jinsiy bezlari 
(47-rasm) yumaloq oqimtir bo'lib, buyrakning oldingi uchiga 
yaqin joylashgan.
Urug'donlardan chiqqan urug' yo'li buyrakdan o'tib volfov 
kanaliga,  undan  kloakaga  qo'shiladi.  Volfov  kanallari  kloa-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kaga kirishdan oldin spermani vaqtincha rezerv holida asray- 
digan  kengayma  -  urug‘  pufaklarini  hosil  qiladi. 
Urg‘ochilarining  tuxumdonlari  yupqa  devorli  xaltachadan 
iborat boiib, voyaga yetgan individlarida uning ichi pigment- 
lashgan tuxumlar bilan toigan boiadi.
Tana bo'shlig'ining yon tomonlarida buralib-buralib yotgan 
tuxum yo'llari (myuller kanallari) joylashgan. Tuxum yoilari 
kloakaga  ochilishidan  oldin  buralib-buralib  ketgan  bir juft 
naydan  iborat,  ulaming  kichikroq  ichki  teshiklari  umurtqa 
pog'onasining yoniga, o'pkaga yaqin yerga o'rnashgan, tashqi 
teshiklari  esa  mustaqil  ravishda  kloakaga  ochiladi.  Tuxum 
yoilarining voronkasi yurak xaltasiga yopishgan, shunga ko'ra 
ular (voronkalar) yurak urganda dam qisilib, dam yozilib tura­
di va natijada gavda bo'shlig'idan tuxumlarni so'rib oladi.