Umurtqalilar zoologiyasi

Yevstaxiev  nayi 
deb  ataladi.
Yevstaxiev nayining fiziologik xususiyati o'rta quloqqa tashqi 
havo o'tkazishdan iborat. Natijada nog'ora pardaga ichkari va
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tashqaridan tushadigan havo bosimi tenglashib, nog'ora pardani 
yorilib ketishdan saqlaydi. Nog'ora pardani nina bilan teshib, 
shu  teshik  orqali  qil  o'tkazsak,  qilning  uchi  yevstaxiev  nayi 
orqali og‘iz-halqum bo'shlig'iga chiqadi.  Erkak baqalar og'iz 
bo'shlig'ining  halqumga  yaqin,  pastki jag'  orqa  burchaklari- 
ning har ikki tomoni yonida bittadan teshiklar joylashgan. Bu 
teshiklaming oxirgi uchi erkak baqalar qurullaganda boshning 
yon  tomonlaridan  bo'rtib  chiqadigan  rezonator pufakchala- 
riga ochiladi.  Rezonatomi ko'rish uchun tirik erkak baqa ol­
dingi  oyoqlari  orqasini  barmoq  bilan  siqish  lozim,  shunda 
rezonatorlar pufaksimon bo'rtib tashqariga chiqadi.
Tilning  ikkiga  ajralgan  orqa  uchi joylashgan  yerda  nafas 
yo'liga  boruvchi  hiqildoq teshigi bor.  Agar pinset bilan  bu 
teshikni yon tomonlarga itarsak,  hiqildoq bo'shlig'i va uning 
ichida joylashgan tovush paychalari ko'rinadi. Baqaning tana­
si  kalta  va  keng  bo'lib,  kattagina yassi  boshiga  bilinmasdan 
qo'shilib  ketadi,  chunki  baqaning  kalta  bo'yni  tashqaridan 
ajralib turmaydi.  Tananing oxirida chiqaruv teshigi — kloaka 
joylashgan.  Baqalarning oyog'i quruqlikda yashovchi boshqa 
barcha umurtqali hayvonlamiki kabi yashash sharoitiga  mos 
tuzilgan bo'lib, baliqlarning juft suzgich qanotlariga gomologdir. 
Baliqlarning  suzgich  qanotlari  bitta  richagdan  iborat  bo'lsa, 
baqaning (umuman quruqliqda yashovchi hayvonlarning) oy­
oqlari uchta  ri-chaglari tuzilmasidan tashkil topgan.
Oyoqlar ayrim boiimlarining nomi quyidagicha: 
oldingi oyoqlar — yelka,  bilak,  oyoq kafti; 
orqa oyoqlar — son,  boldir,  oyoq kafti.
Baqalarning orqa oyoqlari oldingi oyoqlariga nisbatan uzun 
va kuchli taraqqiy etgan.  Bu bilan dumli amfibiyalardan farq 
qilib,  ulaming  bir joydan  ikkinchi joyga  sakrab  yurishlarida 
asosiy vazifani bajaradi (sakrab yurish dumsiz amfibiyalar tur­
kumi vakillarining sharoitga moslanishidagi belgilaridan biri). 
Baqaning  oldingi oyoqlarida barmoqlari to'rtta.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Quruqlikda yashovchi boshqa  tipik besh barmoqli hayvon- 
larniki bilan solishtirganda, baqaning birinchi barmog'i reduk­
siyalangan.
Erkak baqalar ichki birinchi barmog‘ining ostida bittadan 
katta bo‘rtma qadoq bor, bu bo‘rtma ayniqsa urchish vaqtida 
kattalashadi va tuxumni tashqi urug'lantirishda urg'ochi baqa- 
ni tutib turishda xizmat qiladi.
Ko'pchilik erkak baqalarning tovush pufagi yoki rezonator- 
lari hamda birinchi barmoqdagi bo'rtma ular uchun ikkinchi 
jinsiy belgi hisoblanadi. Orqa oyoqlari juda uzun, bu oyoqda- 
gi  beshta  barmoqlari  orasiga  serbar  suzgich  parda  tortilgan. 
Barmoqlarda tirnoq bo'lmaydi.
Suvda yashovchi baqa turlarining barmoqlar orasidagi suz­
gich  pardasi  kuchli  taraqqiy  etgan.  Barmoqlaming  ichki  to­
monida falangalar, chegarasida qo'shuvchi bo'rtmalar,  tovon 
qismida tashqi va ichki tovon bo'rtmalari bo'lib, ular dumsiz 
amfibiyalar turkumi uchun katta sistematik ahamiyatga ega.