Umurtqalilar zoologiyasi

11-mashg‘ulot.  SUVDA  HAM 
QURUQLIKDA  YASHOVCHILAR  SINFIGA 
KIRUVCHI  DUMSIZLAR  TURKUMI 
VAKILLARINI  ANIQLASH
Kerakli  m ateriallar  va  jihozlar:  suvli  shisha  idishda 
tirik ko‘l baqasi va yashil qurbaqa; baqa va qurbaqaning tash­
qi  va  ichki  tuzilishi  ko'rsatilgan  ho‘l  preparatlar,  preparoval 
ninalar,  qo'l  lupasi;  amfibiyalar xilma-xiUigi,  tashqi  va  ichki 
tuzilishi  aks  ettirilgan  rangli jadvallar.
M ashg'ulotning  maqsadi:  O'zbekistonda  uchraydigan 
suvda  ham  quruqlikda  yashovchilar  sinfi  vakillarini  aniqla- 
gichlar asosida  o'rganish.
Ishning  mazmuni:  suvda  ham  quruqlikda  yashovchilar 
(Amphibia) sinfi vakillari quruqlikda yashovchi umurtqali hay­
vonlar  ichida  eng  soddasi  bo'lib,  suvda  yashovchi  ajdodlari- 
ning belgilarini  hali  o'zida  saqlab  qolgan bo'ladi.  Metamor- 
foz  yo'l  bilan  rivojlanadi.  Lichinkasi  (itbaliq)  faqat  suvda 
yashaydi.
Voyaga  yetgan  ko'pchilik  amflbiyalarning  ikki  juft  besh 
barmoqli  oyog'i  bo'ladi.  Terisi  ustida  epiteliy  hosilalari 
bo'lmaydi.  Lekin  u  shilimshiq  modda  bilan  qoplangan. 
Lichinkalarida  tarmoqlangan  tashqi jabralar bo'ladi.  Voyaga 
yetganlarida bu jabralar reduksiyaga uchraydi.  Bular o'pka va 
terisi orqali nafas oladi, shuning uchun ham terisi ustida hosila­
lar  (tangachalar,  soch,  jun)  bo'lmaydi.  Tana  temperaturasi 
tashqi  muhitga  bog'liq,  chunki  bu  hayvonlar  sovuqqonlilar 
guruhiga  kiradi.
Dunyoda suvda  ham quruqlikda yashovchilar sinfiga 2500 
ga yaqin tur kiradi. Amfibiyalar sinfiga quyidagi 3 ta  turkum, 
ya’ni dumlilar (Urodela yoki Caudata), oyoqsizlar (Apoda) va 
dumsizlar (Anupa yoki  Ecaudata)  kiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Dumlilar turkumiga  300—350 ga yaqin tur,  oyoqsizlar tur­
kumiga  60—80  ga  yaqin  tur  va  dumsizlar  turkumiga  2000— 
2100 dan ortiq tur kiradi.
Mustaqil davlatlar hamdo‘stligida amfibiyalar sinfining dum­
lilar va dumsizlar turkumlariga 30 dan ortiq tur kiradi.  Oyoq­
sizlar  turkumi  vakillari  M DHda  uchramaydi.
O'zbekistonda  amfibiyalar  sinfidan  faqat  dumsizlar turku­
miga kiruvchi 2  ta tur,  ya’ni ko‘l baqasi (Rana ridibunda) va 
yashil qurbaqa  (Bufo viridis)  uchraydi.
Laboratoriya  mashg‘ulotida  0 ‘zbekistonda  tarqalgan  am­
fibiyalar  sinfining  dumsizlar  turkumiga  kiruvchi  ko‘l  baqasi 
va  yashil  qurbaqaning  oilalari  va  urug‘lari  aniqlagichlar aso­
sida  o'rganiladi.