Umurtqalilar

72-rasm. Echkemarning A — oldin­ gi va В - keyingi oyoqlari skeleti:
l-yelka suyagi, 2-tirsak suyagi, 3-bilak suyagi, 4- bilaguzuk suyaklari, 5-kafl suyaklari, 6-barmoq fa­ langalari, 7-interkarpal bo‘g‘imi, 8-son suyagi, 9-kat- ta boldir su-yagi, iO-kichik boldir suyagi, 11-tizza kosasi, 12-tovon suyaklari, 13-intertarzal bo‘g‘imi, 14-oyoq kafti suyaklari.


Topshiriqlar:
Echkemar, kaltakesak, ilon va toshbaqaning montaj qilingan ske- letini, ulaming asosiy qismlari, bosh skeleti, umurtqa pog‘onalari, oyoq vakamarlarining skeletini ko‘zdan kechirib, o'rganib chiqqach, kaltakesak, ilon hamda toshbaqalaming skeletlari aks ettirilgan jad- vallar asosida quyidagi rasmlami albomga chizib oling:
1. Kaltakesakning to‘liq skeleti;
2. Echkemar bosh skeletining ustki, ostki va yon tomonlardan ko‘rinishi;
3. Yelka kamari;
4. Chanoq kamari;
5. Oldingi va keyingi oyoqlar skeletlari.


14-mashg‘ulot. SUDRALIB YURUVCHILAR SINFIGA KIRUVCHI TANGACHALILAR VA TOSHBAQALAR TURKUMLARI VAKIL­ LARINI ANIQLASH
Kerakli materiallar va jihozlar: o'lkamiz faunasiga xos kaltakesak, ilon va toshbaqalaming total preparatlari (ho‘l va quruq materiallar), lupalar, preparoval ninalar, emal vanna- chalar, pinsetlar, skalpellar; sudralib yuruvchilaming xilma- xilligini aks ettirgan jadvallar.
Mashg'ulotning maqsadi: o‘lkamiz faunasiga xos va kafed- rada spirtda fiksirlangan holda saqlanayotgan sudralib yuruv­ chilar ayrim vakillarining sistematik holatini (turkum, oila, urug‘ va turlarini) aniqlagichlar asosida o'rganish.
Ishning mazmuni: terisi ustida shilimshiq modda yo‘q. Terisida epiteliy hosilalari (tangacha, qalqoncha, pat yoki jun) bo'ladi. Barmoqlarida odatda tirnoqlari bor. Tanasi shoxsi­ mon moddadan iborat qatlam, tangacha yoki qalqonlar bilan qoplangan.

Sudralib yuruvchilar (Re ptilia ) s infi

Sudralib yuruvchilar sinfi vakillari mezozoy erasida avj olib rivojlangan va hukmronlik qilgan.
Dastlabki quruqlikda yashagan bunday katta guruhga kiruv­ chi hayvonlaming ko'pchilik turlari qirilib ketgan. Hozirgi vaqtda sudralib yuruvchilar sinfiga '6000- 6500 ga yaqin tur kiradi va bu sinf quyidagi to‘rtta turkumga bo'linadi: 1. Xar- tumboshlilar (Rhynchocephalia); 2. Tangachalilar (Squama- ta); 3. Timsohlar (Crocodilia); 4. Toshbaqalar (Chelonia yoki Testudines).
Xartumboshlilar turkumiga 1 ta tur, tangachalilar turkumi­ ga 6400 ga yaqin, timsohlar turkumiga 22 ta tur va tosh­ baqalar turkumiga 230 ta tur kiradi.


Mustaqil davlatlar hamdo‘stligida sudralib yuruvchilar sin­ fining 130 dan ortiq turi, 0 ‘zbekistonda esa 58 ta turi uchrashi aniqlangan.
Quyida 0 ‘zbekistonda tarqalgan sudralib yuruvchilar sinfi ayrim turlarining sistematik holati aniqlagichlar asosida o‘rganilib tahlil qilinadi.