Umumta’lim maktablarining

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI
SAMARQAND VILOYAT XALQ TA’LIMI XODIMLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI

Botanika fanidan dars ishlanmalari

(umumta’lim maktablarining biologiya fani o’qituvchilari uchun uslubiy ko’rsatma)


Samarqand – 2015
BatirovaF.A. Yunusova N.A Botanika fanidan dars ishlanmalari. Umumta’lim maktablarining biologiya fani o’qituvchilari uchun uslubiyko’rsatma.– Samarqand , 2015, 28 bet.

Mas’ul muharrir: S.Yuldosheva-VXTXQTMOI Til va adabiyot ta’limi kafedrasi dotsenti
Taqrizchilar: Z.Jo’raeva-SamDU tabiiy fanlar fakulteti dosenti
Sh.Hayitmurodov-VXTXQTMOI Tabiiy va aniq fanlar ta’limi kafedrasi katta o’qituvchisi

Uslubiy ko`rsatmada 5-sinf botanika fanidan o’quv reja asosidagi mavzularning texnologik xaritasi, dars bosqichlari va nazorat topshiriqlarining javoblari berilgan..

Samarqand VXTXQTMOI Ilmiy kengashining 2015-yil ..........da bo’lib o’tgan yig’ilishida muhokama etilgan va ..........-sonli qarori bilan nashr etishga ijozat berilgan.

KIRISH

KIRISH
Bugungi kun o’qituvchisi oldida turgan muhim vazifa “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “2004-2009 yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi”, ijrosini ta’min etish borasida yangi tahrirdagi Davlat ta’lim standarti va Davlat talablari asosida, ta’lim oluvchilarni ta’lim tayyorgarligini jahon andozasi darajasiga ko’tarishdan iborat. Dars jarayoni samaradorligi o’qituvchining darsga puxta tayyorlanishi bilan belgilanadi. E’tiborsizlik bilan rejalashtirilgan va puxta tayyorlanmagan, o’quvchilar imkoniyatlari bilan uyg’unlashmagan dars samarasiz bo’lishi mumkin.

Dars o’qituvchiga juda katta ma’suliyat yuklaydi. Shung uchun darsga tayyorlanish tajribali o’qituvchi uchun ham yosh o’qituvchi uchun ham zarur. O’qituvchi o’z vazifasini sifatli bajara olishi uchun o’quvchilar shaxsini har tomonlama o’rganishi shart. O’quvchi shaxsini o’rganish oson emas, balki ta’lim-tarbiyadan ko’zlangan maqsadga erishishning eng muhim yo’lidir. O’qituvchi har bir darsni rejalashtirganda darsni puxta o’tkazilishini ta’minlash uchun kerakli darajada dars ishlanmasini batafsil tuzishi, aniq vaziyatni e’tiborga olib darslarni turli xil shaklda o’tkazishi lozim. Dars ishlanmasi (darsning texnologik xaritasi) o’qituvchi uchun tuzilishi majburiy bo’lgan hujjatdir. Uni tuzishdan ko’zlangan asosiy maqsad - o’qituvchining va o’quvchining dars jarayonidagi faoliyatini rejalashtirish, dars mazmunini yoritib berish, ta’lim samaradorligini oshirishdan iborat.

Dars ishlanmalari uchun tayyor qolib yo`q, chunki jonli dars jarayonini hech qanday qolipga solib bo’lmaydi. Dars ma’lum bir maqsadga qaratilgan, DTS talablari asosida o`quvchilarga bilim, ko`nikma va malaka berish natijasini aniq belgilab olgan holda o’qituvchining mahorati, o’quvchilarning tayyorgarligi darajasi asosida rejalashtiriladi. Darsda o’quvchi shaxsini rivojlantirish uchun avvalo, uning idrokini, xotirasini kuchaytirish asosida o’quv materialining xotirada saqlanishini taminlash zarur. Darsning maqsadiga erishish uchun o’quv materiallarini to’g’ri tanlash, bunda - o’quvchilarning bilim saviyasini hisobga olish va darsni jihozlashga jiddiy e’tibor berish, o’quv materiallar o’quvchilarga tushunarli bo’lishi uchun ta’limning metod va usullarini o’rinli qo’llash ham muhimdir.
Dars - o’qitishni tashkil etishniig o’zgarmas shakli emas, o’quv amaliyoti va pedagogik tafakkur doimo uni takomillashtirish yo’llarini izlaydi. Shunday ekan, berilayotgan dars ishlanmalaridan ijodiy yondashgan holda foydalanishingizni uni yanada takomillashtirishingizni istab qolamiz.

DARS- 1

Mavzu:Gulli o‘simliklarning xilma-xilligi, organlarining (ildiz, poya, kurtak, gul, meva va urug‘lar) yashash muhitiga moslashuvi va o‘ziga xos xususiyatlari. O‘quvchilarning jismoniy va aqliy rivojlanishi.
Darsning texnologik xaritasi.
I.	Darsning maqsadva vazifalari.	1. Darsning ta’limiy maqsadi. O`quvchilarni gulli o`simliklar bilan tanishtirish. 2. Darsning tarbiyaviy maqsadi. O`quvchilarning gullar olamiga jalb qilish. Gullarni xilma – xilligini, organlarini ya’ni ildiz, poya, kurtak, gul, meva va urug`larini o`rgatish. 3. Darsning rivojlantiruvchi maqsadi. O`quvchilaning gullarni yashash muhitiga moslashuvi va o`ziga xos belgilari to’g’risidagi bilimlari,gullarni farqlash ko’nikmalarini rivojlantirish.
II.	Dars jaraynini tashkil qilish texnologiysi.	Darsda foydalanniladigan metodlar. 1. Test. 2. Beshinchisi ortiqcha. 3.Biologik mashq. 4. Blits so`rov. 5. Raqamli diktant. Darsning jihozlari. Gulli o`simliklardan namunalar, gerbariylar, Mikroskop va jamlanmalar to`plami, rangli qog`ozlar, qaychi.Vidio lavha. Baholash. Reyting tizimida .
III.	Kutiladigan natijalar.	O`qituvchi. O`quvchilar,bilim samaradorligini oshirish, yngi ko’nikmalarni shakllantirish. O`quvchi.Yangi bilimlar asodsida o`z bilimlarini,ko’nikmalarini rivojlantiradi.O’zi qiziqqan yonalishda mustaqil izlanadi.

Darsning texnologik bosqichlari.
T/r	Dars bosqichi.	Vaqt.	O`qituvchi	O`quvchi.
I.	Tashkiliy qism.	3-daqiqa	1. Sinfni darsga tayyorlaydi. 2. Davomatni tekshiradi. 3. O`quvchilarni dars mavzusi, maqsadi va borishi bilan tanishtiradi.	Darsga tayyorlanadi.
II.	O`tilgan mavzuni mustahkamlash va xulosalash.	12 daqiqa	Uyga berilgan topshiriqlarning daftarga bajarilishini nazorat qiladi va quydagi metodlar asosida nazoratini o’tkazadi. 1. Test. 2. Beshinchisi ortiqcha.	Daftardagi uy vazifalarini o`qituvchiga taqdim etadi. Uy vazifasini og`zaki hamda yozma bayon etishda ishtirok etadi.
III.	Yangi mavzu bayoni.	13 daqiqa	Yangi mavzuni e’lon qiladi, uning maqsadi, rejasi bilan o`quvchilarni tanishtiradi. Mavzuni ko`rgazma vositalari yordamida bayon qiladi.	Yangi mavzu bilan tanishadi, mavzu va dars rejasini daftarga yozib, mavzuni o`qituvchi hamkorligida o`zlashtiradi.
IV.	Yangi mavzuni mustahkamlash	12 daqiqa	Mavzu yuzasidan o`quvchilarning o`zlashtirgan bilimlari quyidagi metodlar asosida mustahkamlanadi 4. Biologik mashq. 5. Blits- so`rov. 6. Raqamli diktant.	Berilgan topshiriqlarni yakka va guruhlarda, hamkorlikda bajaradi.
V.	Darsni yakunlash.	5 daqiqa	O`quvchilar dars jarayonida erishgan ballarini izohli e’lon qiladi va uy vazifasini tushuntirib beradi.	Uyga vazifani yozib oladi vanatijalarni kundalikga qo’ydiradi.

II.O`tilgan mavzuni so`rash va xulosalash.

O`qituvchi o`tgan mavzuni test yordamida so`raydi.

Topshiriq – 1. “Test”

1. Botanika fani nimani o`rganadi?

a) Hayvonlarni. b) O’simliklarni. d) Tabiatni

2. Dorivor o`simliklar berilgan qatorni aniqlang.

a) Isiriq, chakanda, zubturum.

b) Rovoch, do`lana.

d) Shuvoq, sebarga, burchoq.

3. Istemol qilinadigan o`simliklar.

a) Shuvoq, sebarga, burchoq.

b) Isiriq, chakanda, zubturum.

d) Rovoch, do`lana.

4. O`zbekiston ,,Qizil kitobiga” kiritilgan gulli o`simliklar.

a) Xolmon, shiroch, sallagul.

b) Xolmon, Shuvoq, sebarga.

d) Shiroch, do`lana, sallagul.

5. O`zbekistonda tabiiy holda o`sadigan yuksak o`simliklarning qancha turi borligi aniqlangan.

a) 8000. b) 4500. d) 500.000.

6. O`rta osiyoda yuksak o`simliklarning qancha turi borligi aniqlangan.

a) 500.000. b) 4500. d) 8000.

7. Botanika fani qanday bo`limlarga bo`linadi.

a) Morfologiya, poleobotanika, ekalogiya, anatomiya,, sistematika, sitoembriologya, introduksiya – iqlimlashtirish, geobotonika.

b) Fiziologiya, mikrobiologiya, gistologiya, morfologiya.

d) Sistematika, Anatomiya, Ekologiya, paleobotanika, geobotonika.

8. Botonika so`zi qaysi tildan olingan bo`lib nima ma’noni bildiradi.

a) grekcha so`zdan olingan – Tabiat degan ma’noni bildiradi.

b) –Yunoncha ,,botane– ko`kat, o`t o`simlik.

d) Geobotanika so`zidan olinib – Yer, o`t o`simlik degan ma’noni bildiradi.

Topshiriq javobi .1. b. 2. a. 3. d. 4. a. 5. b. 6. d. 7. d. 8.b.

Topshiriq -2. “Beshinchisi o`rtiqcha”

1. Isiriq, chakanda, burchoq, zubturum, kiyik o`t.

2. Rovoch, isiriq, do`lana, ismaloq, otquloq.

3. Shuvoq, sebarga, burchoq, yantoq, rovoch.

4. Shuvoq, xolmon, shiroch, sallagul, lola.

Topshiriq javobi.

1.Dorivor o`simliklar: - burchoq.

2.Istemol qilinadigan o`simliklar-isiriq.

3.Yovvoyi yem – xashak osimliklar:-rovoch.

4.O`zbekiston ,,Qizil kitob”iga kiritilgan o`simliklar:-shuvoq.

III. Yangi mavzu bayoni.

Yangi mavzu reja asosida tushuntiriladi

Reja.

1. Gulli o`simliklarning o`ziga xos xususiyatlari.

2. Gulli O`simliklarni organlari.

3. Gulli o`simliklarning kelib chiqishi.

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.

Topshiriq -3. ”Biologik mashq”.

1.Yer yuzida gulli o`simliklar…. oila….turkum va…mingdan ortiq turini o`z ichiga olishi aniqlangan.

2. Barcha gulli o`simliklarda ildiz poya, barg, gul, …. va …. larningt bo`lishi ularning o`ziga xos xususiyatidir.

3. Kanar orollarida 6000 yilgacha umr ko`radigan… daraxtlari, Sumatra orolidagi … diametri 1 metrga yetadigan …. kabi ulkan gullar bor.

4. Gulli o`simliklarning xilma – xilligi … sharoitning o`zgarishi bilan bog`liq.

5. Gulli o`simliklar bundan million yil avval ochiq urug`li o`simliklarning qadimgi vakillaridan kelib chiqqan va yer yuzida tezlik bilan tarqala boshlagan.

Topshiriq javobi.

1. 533. 13000. 250 mingdan ortiq.

2. Meva va urug`lardan.

3. Ajdar, rafleziya.

4. Ekologik.

5. 130 million.

Topshiriq – 4. “Bliss- so’rov”

1. Vegetativ organ –

2. Gulli o`simliklarning necha turi bor –

3. Seyshel palmasi qayerda o`sadi –

4. Meksika mevali o`simlik –

5. Noyob mevali o`simlik -

6. Dorivor o`simlik –

7. Eng yirik gul –

8. Eng kichik gul –

9. Ajdar daraxti necha yil –

10. Guli suv yuzasida ochiladigan gul –

Topshiriq javobi.

1. Vegetativ organ – Barg, poya, ildiz.

2. Gulli o`simliklarning necha turi bor – 250.000.

3. Seychel palmasi qayerda o`sadi – Seyshel orolida.

4. Meksika kaktuslari qancha suv to`playdi – 200 litr.

5. Noyob mevali o`simlik – Xurmo.

6. Dorivor o`simlik – Isiriq.

7. Eng yirik gul – Rafleziya.

8. Eng kichik gul – Volfiya.

9. Ajdar daraxti necha yil – 6000 yil.

10.Guli suv yuzasida ochiladigan gul – Nilufar.

Topshiriq –5. “Raqamli diktant”

Tarqatma -1.
T/r	O`simlik nomi.	T/r	O`simlik nomi	O`simlik xillari.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.	Seyshel palmasi. Qizil Lola. Na’matak. Isiriq. Pista. Nilufar. Bodom. Jumagul. Meksika kaktusi. Saksovul. Zira.	12. 13. 14 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.	Rafleziya. Suv qaroqchisi. Yong`oq. Sallagul. Chakanda. Suv qlampir. Ko`zagul. Ajdar daraxti. Volfiya Chinnigul. Qandim.

Topshiriq javobi.

T/r	O`simlik nomi.	T/r	O`simlik nomi	O`simlik xillari.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.	Seyshel palmasi. Qizil Lola. Na’matak. Isiriq. Pista. Nilufar. Bodom. Jumagul. Meksika kaktusi. Saksovul. Zira.	12. 13. 14 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.	Rafleziya. Suv qaroqchisi. Yong`oq. Sallagul. Chakanda. Suv qlampir. Ko`zagul. Ajdar daraxti. Volfiya Chinnigul. Qandim.	1. Xush manzara o`simliklar.2. 8. 15. 18. 21. 2. Noyob mevali o`simliklar. 6. 7. 11. 14. 3. Dorivor o`simliklar. 3. 4. 16. 17. 4. Ajoyib o`simliklar. 1. 6. 9. 10. 12. 13. 19. 20. 22.

V. O`quvchilar bilimini baholash va yakunlash.

O`qituvchi yangi mavzuni o`quvchilar hamkorligida xulosalaydi. Dars jarayonida faol ishtirok etgan o`quvchilarning erishgan natijalarini izohli e’lon qiladi. O`quvchilarning olgan ballarini kundalikka qo`yilishini ta’minlaydi. Uyga vazifani doskaga yozib, uni qisqacha tushuntiradi. Keyingi darsda o`tiladigan mavzuni e’lon qilib u bilan tanishib kelishini tavsiya etadi.

Uyga vazifa: 1-$ ni o’qish,gullamaydigan o’simlik guruhlari haqida ma’lumot to’plash.

DARS- 2

Mavzu: Gulli o‘simliklarning hayotiy shakllari: daraxtlar, butalar, ko‘p yillik, ikki yillik va bir yillik o‘tlar.
Darsning texnologik xaritasi.
I	Darsning maqsadiva vazifalari. .	1. Darsning ta’limiy maqsadi. O`quvchilarni gulli o`simliklarning hayotiy shakllari bilan tanishtirish. 2.Darsning tarbiyaviy maqsadi. O`simliklarning tabiat va insonlar hayotidagi ahamiyatini bilib oladilar. 3.Darsning rivojlantiruvchi maqsadi.O`quvchilarning o`simliklarning hayotiy shakllariga doir bilimlarini rivojlantirish.
II	Dars jaraynini tashkil qilish texnologiysi.	Darsda foydalanniladigan metodlar. Kim chaqqon Toifalang Ta’rif bering Test Darsning jihozlari. Gulli o`simliklardan namunalar, gerbariylar, Mikroskop va jamlanmalar to`plami, tarqatmalar.Vidio lavha. Baholash. Reyting tizimida .
III	Kutiladigan natijalar.	O`qituvchi. O`quvchilar,bilim samaradorligini oshirish, yngi ko’nikmalarni shakllantirish. O`quvchi.Yangi bilimlar asodsida o`z bilimlarini,ko’nikmalarini rivojlantiradi.O’zi qiziqqan yonalishda mustaqil izlanadi.

Darsning texnologik bosqichlari.
T/r	Dars bosqichi.	Vaqt.	O`qituvchi	O`quvchi.
I	Tashkiliy qism.	3-daqiqa	1.Sinfni darsga tayyorlaydi. 2.Davomatni tekshiradi. 3.O`quvchilarni dars mavzusi, maqsadi va borishi bilan tanishtiradi.	Darsga tayyorlanadi.
II	O`tilgan mavzuni so’rash va xulosalash.	12 daqiqa	Uyga berilgan topshiriqlarning daftarga bajarilishini nazorat qiladi va quydagi metodlar asosida nazoratini o’tkazadi. so`raydi. Kim chaqqon Toifalang..	Daftardagi uy vazifalarini o`qituvchiga taqdim etadi. Uy vazifasini og`zaki hamda yozma bayon etishda ishtirok etadi.
III	Yangi mavzu bayoni.	13 daqiqa	Yangi mavzuni e’lon qiladi va doskaga yozadi, uning maqsadi, rejasi bilan o`quvchilarni tanishtiradi. Mavzuni ko`rgazma vositalari yordamida suhbat asosida tushuntiradi.	Yangi mavzu bilan tanishadi, mavzu va dars rejasini daftarga yozib, mavzuni o`qituvchi hamkorligida o`zlashtiradi.
IV	Yangi mavzuni mustahkamlash	12 daqiqa	Mavzu yuzasidan o`quvchilarning o`zlashtirgan bilimlari quyidagi metodlar asosida mustahkamlanadi 3. Ta’rif bering 4.Test .	Berilgan topshiriqlarni yakka va guruhlarda, hamkorlikda bajaradi.
V	Darsni yakunlash.	5 daqiqa	O`quvchilar dars jarayonida erishgan ballarini izohli e’lon qiladi va uy vazifasini tushuntirib beradi.	Uyga vazifani yozib oladi vanatijalarni kundalikga qo’ydiradi.

II.O`tilgan mavzuni so`rash va xulosalash.

Topshiriq -1 O`qituvchi o`tilgan mavzuni “Kim chaqqon” metodi asosida so`raydi. Bunda berilgan savolga javob bergan o’quvchiga 1 ball qo`yiladi.

Savollar.

1. 
   Gulli o`simliklarning nechta oilasi bor?
   
2. 
   Gulli o`simliklar necha turkumga bo`lingan?
   
3. 
   Gulli o`simliklarning qancha turi bor?
   
4. 
   Mevasining og`irligi 25 kg ga yetadigan o`simliklarni ayting?
   
5. 
   Tanasida 200 litr suv saqlaydigan o`simlik qaysi?
   
6. 
   Ajdar daraxti necha yil umr ko`radi?
   
7. 
   Diametri 1 metrga yetadigan o`simlik qaysi?
   
8. 
   Guli suv yuzasida ochiladigan gulni ayting.
   

Topshiriq javobi.

1).533 oila.2).13 000 turkum.3).250 000 ziyod.4).Seyshel palmasi.5).Meksika kaktusi.6).6000 yil.7).Rafleziya guli. 8).Nilufar guli.

1. 
   Topshiriq -2 ’’Toifalang” Quyidagi o’simliklarni Dorivor,iste’mol qilinadigan yavvoyi o’simliklar,yavvoyi yem – xashak o`simliklar,O`zbekiston “Qizil kitob”iga kirgan o`simliklar ,iste’mol qilinadigan madaniy o`simliklarga toifalang.
   

Tarqatma-1

. Kiyiko`t, shvoq, sebarcha, marmarak, yantoq, bodring, piyoz, tok, xurmo,

isiriq, chakanda, zubturim. yalpiz, Navro`zgul, ishrach,lola.

rovoch, do`lana, maymunjon, bodom, izen, chiti, pomidor.

Topshiriq javobi.

Dorivor o`simliklar: Kiyiko`t, marmarak, Isiriq, chakanda, zubturim.

Iste’mol qilinadigan yovvoyi o`simliklar: yalpiz,rovoch, do`lana, maymunjon, bodom.

Yavvoyi yem – xashak o`simliklari:shvoq, yantoq, sebarcha, izen, chitir.

O`zbekiston “Qizil kitob”ga kirgan o`simliklar: Navro`zgul, ishrach, lola.

Iste’mol qilinadigan madaniy o`simliklar:pomidor, bodring, piyoz, tok, xurmo..

III. Yangi mavzu bayoni.

Yangi mavzu reja asosida tushuntiriladi

Reja.

1. 
   O`simliklarninh hayotiy shakllarini bir – biridan farqini o`rganish.
   
2. 
   O`simliklarninh hayotiy shakllari bilan tabiatda qanday o`rin tutadi.
   
3. 
   Qishloq xo`jalikda qanday ahamiyatga ega.