Umumta’lim maktablarining
Download 187,49 Kb.
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGISAMARQAND VILOYAT XALQ TA’LIMI XODIMLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI Biologiya darslarida amaliy mashg`ulotlarni o`tkazish (umumta’lim maktablarining biologiya fani o’qituvchilari uchun uslubiy ko’rsatma) Samarqand – 2015 Yunusova N.A., Batirova F.A. Biologiya darslarida amaliy mashg`ulotlarni o`tkazish. Umumta’lim maktablarining biologiya fani o’qituvchilari uchun uslubiy ko’rsatma. – Samarqand , 2015, 28 bet. Mas’ul muharrir: S.Yuldosheva-VXTXQTMOI Til va adabiyot ta’limi kafedrasi dotsenti Taqrizchilar: F.Z. Xalimov -SamDU tabiiy fanlar fakulteti dosenti Sh.Hayitmurodov-VXTXQTMOI Tabiiy va aniq fanlar ta’limi kafedrasi katta o’qituvchisi Uslubiy ko`rsatmada 6-sinf botanika fanidan o`tkaziladigan amaliy mashg`ulotlarning bajarilish tartibi va mashg`ulotning borishi, dars jarayonini mustahkamlash uchun topshiriqlar, mashg`ulotlar xulosalar bilan yoritib berilgan. Samarqand VXTXQTMOI Ilmiy kengashining 2015-yil ..........da bo’lib o’tgan yig’ilishida muhokama etilgan va ..........-sonli qarori bilan nashr etishga ijozat berilgan. KIRISH Ta’lim sohasida Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlarning asosoiy maqsadi hozirgi ilmiy-texnika taraqqiyoti davrida va erkin demokratik jamiyatga moslashgan, ijtimoiy munosabatlarga kirisha oladigan, faol, ma’naviy yetuk va har tomonlama bilimdon komil insonni tarbiyalashdan iborat. Umumta’lim maktablarida tabiiy fanlarni o`qitishda o`quvchilar uchun belgilangan bilim, ko`nikma va malakalarni egallashlarida amaliy ish va laboratoriya mashg`ulotlarini bajarish muhim ahamiyatga ega. Davlat ta’lim standartida maktab o`quvchilari biologiyaning ayrim sohalari bo`yicha qanday bilim, ko`nikma, malakaga ega bo`lishlari aniq ko`rsatilgan. Maktab o`qituvchisi biologiyadan dars berar ekan, DTS ni to`liq bajarishi, unda qayd qilingan bilimlar hajmini o`quvchilarga yetkazishi, o`quv-ko`nikma malakalarini shakllantirishishi lozim. Biologiya fanlarini nazariy bilimlarga asoslangan holda amaliyot asosida kengroq o`rganish muhimdir. Barcha bo`limlar bo`yicha laboratoriya va amaliy mashg`ulotlarini o`tkazsihning muvaffaqiyati, uning mazmuni va tashkil etilishi ko`p darajada o`qituvchiga bog`liq. Biologiya dars samarodorligining muhim sharti – barcha o‘quvchilarni butun dars jarayonida faol ishlashlarini faollashtiruvchi asosiy vosita – ular bajaradigan amaliy mashg`ulotdir. Amaliy mashg`ulot – o`quvchilar egallagan bilimlarga asoslangan holda muayyan malaka-ko`nikmalarini talab etuvchi topshiriqdir. Amaliy mashg`ulot yakka tartibda yoki bir guruh o`quvchilar bilan birga bajarilishi mumkin. Amaliy mashg`ulotlarini o`tkazishda avvalo o`quvchilar mavzular yuzasidan puxta nazariy bilimga ega bo`lishlari kerak. O`quvchilar amaliy mashg`ulotda yangi materialni o`rganib, kuzatib, tabiiy obyektlardan foydalanib, yakka holda yoki guruhda bajaradilar. Ushbu uslubiy ko`rsatmada 6-sinf “Botanika” fanida o`tkaziladigan amaliy mashg`ulotlarning o`tkazish tartib qoidalari, mashg`ulotning borishi va xulosalar berilgan. Biologiya fan o`qituvchilari ushbu qo`llanmadan foydalanib, botanika darslarida amaliy mashg`ulotlarni o`tkazish davomida keng foydalanishlari mumkin. 6-sinf Botanika 1.Amaliy mashg’ulot Mavzu: Madaniy o’simliklar urug’larining unuvchanligini aniqlash. Mashg’ulotning maqsadi: O’quvchilarni madaniy o’simliklar urug’larining unuvchanligini matematik-statistik yo’l bilan aniqlashni, bir va ikki urug`pallali o`simliklarni bir-biridan farqini o’rganish. Kerakli jihozlar: Bug’doy va rediska urug’lari, o’simtalari, Petri likobchasi, bosma qog’oz, suv, tomizgich, termostat.      Bug’doy urug’lari. Rediska urug’lari. Petri likobchasi. Tomizgich. Bosma qog’oz.
Mashg'ulotning bajarish tartibi:
Mashg`ulotning borishi: 1.Amaliy mashg’ulotni o’tkazishdan bir hafta oldin o’quvchilar quyidagi ishlarni bajarishi kerak. 2.Bug’doy va rediska urug’laridan 100 donani sanab olib, ularni tagiga bosma qog’oz to’shalgan Petri likobchasiga 10 tadan 10 qator qilib teradi. 3. Xuddi shu tarzda 4 ta idishga urug’lar joylashtiriladi va ustidan qag’oz bilan yopilib termostatga qo’yiladi. Vaqti-vaqti bilan suv sepib turiladi.  
Rediska urug`i Bug’doy urug`i 4. Avvaldan tayyorlangan va termostatga qo’yilgan Petri likobchalarini oling. Bug’doy urug’ini alohida, rediska urug’ini alohida unuvchanligini aniqlang.o’simtalarini sanang va quyidagi jadvalga yozing. O`quvchi uchun
O`qituvchi uchun
Har bir Petri likopchasidagi urug’larning unuvchanligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi,  . 100%
B - ekilgan urug’lar soni. Bug`doy urug`ining unuvchanlig foizini aniqlaymiz: . 100% =  . 100% = 94%
. 100% =  . 100% = 95%
. 100% =  . 100% = 93%
. 100% =  . 100% = 92%
Rediska urug`ining unuvchanlig foizini aniqlaymiz: . 100% =  . 100% = 74%
. 100% =  . 100% = 75%
. 100% =  . 100% = 76%
. 100% =  . 100% = 72%
5. 4 tadan Petri likobchalaridagi urug`larining o’rtacha unuvchanligi quyidagicha aniqlanadi.  = 93.5 % bug`doy urug`ining o`rtacha unuvchanligi
 = 74.25 % rediska urug`ining o`rtacha unuvchanligi Urug`larning o`rtacha unuvchanligi 93.5 % va 74,25 % ni tashkil qiladi
Amaliy mashg`ulotni mustahkamlash: Jadvalni to`ldiring . O`quvchi uchun
Jadvalni to`ldiring . O`qituvchi uchun
Nazorat uchun savollar: 1. Urug’larning unishi, o`simtalarning oziqlanishi va rivojlanishi uchun qanday sharoit zarur? 2. Qanday urug’lar unuvchan urug’lar deyiladi? 3. Urug’ning unishida urug’palla, endosperm va murtakning qanday ahamiyati bor? 4. Qishloq xo’jaligi o’simliklarining hosildorligini yuqori bo’lishi qanday omillarga bog’liq? 5. Nima sababdan qishloq xo’jaligi ekinlarining urug’lari ekishdan oldin saralanib tozalanadi? 6. Ivitib ekilgan va ivitlmay ekilgan urug`larning unib chiqish farqini ayting. Xulosa: Urug`lar ivitilib ekilganda tez unib chiqadi. Qishloq xo’jalik ekinlarining urug’lari ekishdan oldin saralanib, tozalanadi. Chunki urug`lar ichida unib chiqmaydigan ichki qismi qurib qolgan puch urug`lar ham bo`lishi mumkin ekan. Urug`larni o`rtacha unuvchanligini formula yordamida topish, ekilgan urug`lar bilan unib chiqqan urug`lar o`rtasidagi farqni bildirar ekan. 2.Amaliy mashg’ulot Mavzu: Aniqlagichlardan foydalanib gulli o’simliklarning oilalarini o’rganish. Mashg’ulotning maqsadi: O’quvchilarga aniqlagichdan foydalangan holda o’simlik oilalarini topishni,gerbariy bilan ishlashni o’rgatish. Kerakli jihozlar: Aniqlagich kitobi, tabiatdan yig’ib keltirilgan o’simliklar, gerbariylar.   
Aniqlagich kitobi Tabiatdan yig’b keltirilgan o’simliklar Gerbariylar Mashg’ulotning bajarish tartibi:
1-topshiriq. Gerbariylardan foydalanib bir va ikki urug’pallali o’simliklarni aniqlash. 2-topshiriq Aniqlagichdan foydalanib tabiatdan yig’b keltirilgan o’simliklar o’simlik oilalarini topish 3-topshiriq. Ra'nodoshlar va ituzumdoshlar oilasi gerbariylari yordamida, o'simliklardan na'munalar olib sistematik birliklar asosida izoh bering. 4-topshiriq. Gulxayridoshlar va burchoqdoshlar oilalari gerbariylari yordamida o'simliklardan namunalar olib sistematik birliklar asosida izoh bering. 5-topshiriq O’simliklarning tabiatdagi вa insonlar hayotidagi ahamiyati. O’zbekiston “Qizil kitob”iga kiritilgan o’simliklar. Mashg’ulotning borishi:
1-topshiriq - Gerbariylardan foydalanib bir va ikki urug’pallali o’simliklarni aniqlash. Bir va ikki urug`pallali o`simliklarning o’xshashliklari O`quvchi uchun
Bir va ikki urug`pallali o`simliklarning o’xshashliklari O`qituvchi uchun
Bir va ikki urug`pallali o`simliklarning farqlari O`quvchi uchun
Bir va ikki urug`pallali o`simliklarning farqlari O`qituvchi uchun
2-topshiriq. Aniqlagichdan foydalanib tabiatdan yig’b keltirilgan o’simliklar o’simlik oilalarini topish va quyidagi jadvalni to`ldirish. O`quvchi uchun
O`qituvchi uchun
3-topshiriq. Ra'nodoshlar va ituzumdoshlar oilasi gerbariylari yordamida, o'simliklardan na'munalar olib sistematik birliklar asosida izoh bering. 1-topshiriq varaqasi: Keltirilgan belgilarga qarab gerbariy to`plamidagi o`simlik namunalaridan ra’nodoshlar oilasiga mansub bo`lgan o`simlik turlari ajratib olinadi. 1. Gulida 1ta urug`chi va 6 ta changchisi bo`ladi 2. Gulida 5ta tojibargi bo`lib ular qo`shilgan. 3. Gulida urug`chisi bitta yoki bir nechta 4. Tojibargi4ta erkin tojibarglardan iborat. 5. Gulida changchilari bitta, beshta va ko`p bo`lishi mumkin. 6. Gultojibargi 5 ta erkin tojibarglardan iborat. 7. Kosacha ostida ostkosacha barglari bo`ladi. 2- topshiriq` varaqasi: Jadvalda keltirilgan o`simliklardan ituzumdoshlar oilasiga mansub o`simliklarni belgilang: O`quvchi uchun
O`qituvchi uchun
4-topshiriq. Gulxayridoshlar va burchoqdoshlar oilalari gerbariylari yordamida o'simliklardan namunalar olib sistematik birliklar asosida izoh bering. 1-topshiriq varaqasi: Quyidagi jadvaldan gulxayridoshlar va burchoqdoshlar oilasiga mansub o`simliklar aniqlanadi, ularni ajratib, nomlari va qanday ahamiyatga ega ekanligi daftarga yozib olinadi: O`quvchi uchun
O`qituvchi uchun Gulxayridoshlar oilasiga: Burchoqdoshlar oilasi: 1.Qizil gulxayri 1.Shirinmiya 2. Bo`ritaroq 2. Oqquray 3.Oddiy g`oza 3.Sebarga 4. Kanop 4.Akatsiya 5. Yerbag`ir tugmachagul 5.Yasmiq 6. Dorivor gulxayri 6. Yantoq 7.Misr g`ozasi 7. Loviya 1-topshiriq varaqasi: Quyidagi jadval to`ldiriladi: O`quvchi uchun
O`qituvchi uchun
Amaliy mashg`ulotni mustahkamlash: 5-topshiriq O’simliklarning tabiatdagi a insonlar hayotidagi ahamiyati va O’zbekiston “Qizil kitob”iga kiritilgan o’simliklarn turlar sonini yana bir bor yodga olib, jadvalni to`ldiring: . O`qituvchi uchun
O`quvchi uchun
Xulosa: Bu amaliy mashg`ulotda o`simliklarning sistematik birliklari, bir va ikki urug`pallali o`simliklarning o`xshashlik va farqlarini, oilalarining tuzilishi, oilalarning bir-biri bilan taqqoslashni, “Qizil kitob”ga kiritilgan o`simliklar va ularning ahamiyati haqida ma’lumotlar berildi. 3.Amaliy mashg’ulot Mavzu: Xona o’simliklarini ko’paytirish. Mashg’ulotning maqsadi: O’quvchilarga xona o’simliklarini ko’paytirish usullari va ularni parvarish qilishnini o’rgatish. Kerakli jihozlar: Tuproqlar, gultuvaklar, xona o’simliklari, yog`och tayoqcha, skalpel (pichoq)    
Tuproqlar Gultuvaklar Xona o’simliklari Pichoq Mashg`ulotning bajarish tartibi: 1. Tuproq aralashmasini tayyorlash. 2. Xona o’simliklarini tuplarga ajratib ko’paytirish. 3. Xona o’simliklarini qalamchalaridan ko’paytirish. 4. Xona o’simliklarini barg qalamchalaridan ko’paytirish. Mashg`ulotning borishi: Eslatma: Gultuvaklarga 3-5 kun oldin tuproq solinib suv solib qo’yiladi. Xona gullarini ekishda asosan 3 xil –yengil, o`rtacha, og`ir vaznli tuproq aralashmasi ishlatiladi.Uchala tuproq tarkibida turlicha miqdorda chimli tuproq, kul, chirindi, qum bo`ladi. Tuproq aralashmasini tayyorlash uchun chimli tuproq g’alla ekinlari ekilgan joy tuprog’idan 10-12 sm qalinlikda qazib olinib, ular qat-qat qilib uyuib qo’yiladi. Har qaysi qavat orasida chirindi solinib, vaqti-vaqti bilan namlanadi.Barg chirindisini tayyorlash uchun o’simlik barglari chiritish uchun bir joyga uyib ko`mib qo’yiladi. Go’ng chirindisi parniklardan olinadi. 1.Tuproq aralashmasini tayyorlash. Tuproqlarni tayyorlash uchun aralashmalarni quyidagi qism hisobida olamiz:
2.Xona o’simliklarini tuplarga ajratib ko’paytirish.
3. Xona o’simliklarini qalamchalaridan ko’paytirish. 1. Buning uchun 2-3 hafta oldin 3-5 tagacha kurtagi bo’lgan novdalar kesib olinadi. Qum solingan tuvakda yoki suvga 2 ta kurtagigacha solinib qo’yilsa, 2-3 haftadan so’ng ildiz chiqaradi. 2. Buning uchun o'simlik dastlab qum yoki suvga qo'yilgan va ildiz chiqargan qalamchalarini olinadi. 3.Gul tuvakka ildiz chiqargan (geran) o'simlikni o'tqazib, ildiz atrofidagi bo'sh joylarini tuproq bilan to'ldiriladi va nimta suv quyiladi. 4.Tuvak salqin joyga qo'yiladi.
1. Bir hafta avval begoniya o`simligini barg qalamchasidan kesib olib suvga solib qo`yiladi. 2. Barg qalamchasi ildiz o'simtasi chiqargandan so'ng (yangi barg pay do boigandan keyin) uni yengil tuproq bilan to'ldirilgan gul tuvakka ekiladi va suv quyiladi. 3. Tuvak salqin va yorug’ joyga qo'yiladi.   
Qalamchalar va barg qalamchasidan dan ko’paytirish. Tupidan ko’paytirish Amaliy mashg`ulotni mustahkamlash: Quyidagi jadvalni to’ldiring. O`quvchi uchun
O`qituvchi uchun
Xulosa: Amaliy mashg`ulotda xona o`simliklarini ko`paytirish usullarini, gul o`stirish uchun tuproq aralashmasini tayyorlashni, xona gullarini o`stirish va parvarish qilishni, gullarni turli xil yo`llar bilan gul tuvaklarlarga o`tkazish, gul o`tqazilgan gultuvaklarni salqin va yorug` joylarda saqlashni o`rganildi. XULOSA Biologiya darslarini o`qitishda amaliy mashg`ulotlar o‘quvchilarning nazariy bilimlarini amalda tadbiq etishga materiallarni ongli va puxta o‘zlashtirishga, amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘nikma va malakalarni shakillantirishga imkon beradi. Amaliy mashg`ulot o‘qituvchi bilan o‘quvchilar faoliyatining nisbatini belgilaydi. Bunday mashg‘ulotlar o‘quvchilar tomonidan guruhda va yakka holda ham bajarilishi mumkin. Amaliy mashg`ulotning o`tkazilishida o‘quvchilarda guruhda bajariladigan ishlarning bajarilish usullarini ya’ni o`simliklarning turlarini aniqlagich yordamida o`rganish, xona o`simliklarini ko`paytirishda egallagan ko`nikmalarini mustaqil hayotda qo`llash malakalari shakllanib boradi. Amaliy mashg‘ulotning asosiy xususiyati egallangan bilimlarni amalda tadbiq etish hamda mustahkamlash bo‘lsa, mustaqil ishlarning asosini ya’ni bilim va ko‘nikmalarni egallash, yangi bilimlarni izlashda ilgari egallangan bilimlarga tayanish tashkil etadi. Ushbu uslubiy ko`rsatmada berilgan 6-sinfda o`tkaziladigan amaliy mashg`ulotlar pedtexnologiyalarga asoslanib o`qituvchi va o`quvchi tarqatmasi bilan berilgan. Maktab biologiya fan o`qituvchilari ko`rsatmadagi amaliy mashg`ulotlarning o`tkazilishi va xulosa qismlaridan to`liq foydalanishlari mumkin. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch.-Toshkent: «Ma’naviyat», 2008. 2. Uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va oquv dasturi; Biologiya,- Toshkent-2010. 3. Pratov. O.`, To`xtayev. A., Azimova. F. “ Botanika” 5-sinf uchun darslik. – Toshkent: “ O`zbekiston” , 2011. 4. Pratov.O.`, To`xtayev. A., Azimova. F. “ Botanika” 6-sinf uchun darslik. – Toshkent: “ O`zbekiston” , 2011. 5. Tolipova. J.O, Umaraliyeva. M.T. “ Botanika darslari” 6- sinf, o`qituvchilar uchun metodik qo`llanma.-Toshkent: “ Tafakkur” , 2011. 6. Tolipova J. O., G’ofurov A. T. “Biologiya ta’limi texnologiyalari”,-Toshkent: “O’qituvchi” 2002 . 7. Allamuratov M., Zaripov E., Usmonova Z., Maqsudova R. “Umumta’lim maktablarida biologiya fanidan laboratoriya ishlarini o`tkazish bo`yicha uslubiy qo`llanma.- Toshkent – 2005. 8. Batirova F. Batirova ,. Shukurova S. K “ Botanika fanidan laboratoriya mashg`ulotlari daftari”, - Samarqand VPKQTMOI 9. Maktabda biologiya ma’naviy- marifiy, ta’limiy jurnal. 2010, 5- soni. 10. Maktabda biologiya ma’naviy- marifiy, ta’limiy jurnal .2014 .7- soni. 11. www.ziyonet.uz MUNDARIJA Kirish………………………………………………………………... 5 1.Amaliy mashg`ulotning o`tkazilishi….……………….…….......... 6 2.Amaliy mashg`ulotning o`tkazilishi….……………….…….........11 3.Amaliy mashg`ulotning o`tkazilishi….……………….………….21 Xulosa……………………………………………………………….25 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ….…....................................... 26
Terishga berildi:____________ Bosishga ruxsat etildi:__________ Ofset bosma qog`ozi. Qog`oz bichimi 60х80 1/16 «Тimes» garniturasi. Ofset bosma usuli 1 bosma taboq Adadi: 25 nusxa Buyurtma №_____ Samarqand viloyati xalq ta’limi Xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malkasini oshirish instituti Bosmaxonasida chop etildi. Samarqand shahar, Boysunqur ko`chasi 3-uy. Download 187,49 Kb. Do'stlaringiz bilan baham:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish