Umumiy va tarixiy geologiya

1-jadval
Er po’stida eng keng tarqalgan elementlarning
og’irlik klarki

Elementlar	F.Klark bo’yicha (1924)	A.P.Vnnogra-dov bo’yicha (1962)	V.Meyson bo’yicha (1971)	A.A.Yaroshev-skiy bo’yicha (1988)
0	49,52	49,13	46,60	47,90
Si	25,75	26,00	27,72	29,50
Al	7,51	7,45	8,13	8,14
Fe	4,70	4,20	5,00	4,37
Mg	1,94	2,35	2,09	1,79
Ca	3,29	3,25	3,63	2,71
Na	2,64	2,40	2,83	2,01
K	2,40	2,35	2,59	2,40
H	0,88	0,15	-	0,16
Ti	-	0,61	-	0,52
S	-	0,36	-	0,27
S		-	-	0,10
Mn		-	-	0,12

Shunday qilib, er po’stida engil elementlar ustuvorlikka ega va u og’ir metallar bilan boyigan boshqa ichki geosferalardan farq qiladi.

Shuni ta’kidlab o’tish lozimki, kimyoviy elementlarning tarqalishi to’g’risidagi bizning tasavvurimiz har doim ham ularning haqiqiy klarkiga to’g’ri kelavermaydi. Masalan, mis, rux, qo’rg’oshin kabi odatdagi elementlar kam hisoblanuvchi tsirkoniy va vanadiydan klarki bir necha marta kam. Bunday nomuvofiqlikning sababi er po’stida kimyoviy elementlarning yuqori kontsentratsiya — kon hosil qilishidagi turlicha xossasidadir.
Er po’stining kimyoviy tarkibi geologik vaqt davomida o’zgarib borgan va u hozirgacha davom etmoqda. Kimyoviy tarkibining o’zgarishidagi asosiy sabab bo’lib quyidagilar sanaladi:
- muayyan elementlarning radioaktiv parchalanish jarayonlarida o’z-o’zidan er po’sti sharoitlarida bardoshliroq bo’lgan boshqa elementlarga aylanishi;
- bir geosferadan boshqa geosferaga kimyoviy elementlarning migratsiyasiga olib keluvchi Er moddalarining davom etayotgan differentsiatsiya jarayonlari.
Er po’sti kimyoviy elementlarning atomlari bir-biri bilan turli kimyoviy birikmalar hosil qiladi. Ularning er po’stida uchrash shakllari etarli darajada xilma-xil, ammo kimyoviy elementlar asosan mineral shaklda mavjud. Bunda ba’zilari mustaqil mineral turlarni tashkil qiladi, boshqalari esa boshqa minerallarning kristall panjarasiga qo’shimcha tariqasida kiradi.
2255555555555552222222222222222222222222222
Yerning zichligi va bosimi
Yer po'stini tashkil qilgan jismlaming zichligi 3,3 kg/stn3 dan ort- maydi. Yerning chuqur qismlarini tashkil qilgan jismlaming zichligi bosim ortishi bilan ortib boradi. Yerning o‘rtacha zichligi 5,52 g/sm3. Yer po‘stlog‘ining o'rtacha zichligi 2,7 g/sm3. Olimlaming hisoblashlariga ko'ra, mantiya va yadro chegarasida 2900 kilometr chuqurlikda, yer jismlarining zichligi 5,7 g/sm3ga teng. Shu chegaradan bevosita pastda zichlik keskin ortib boradi va 9,3—9,7 g/sm3ga yetadi. Yerning markazida jismlaming zichligi 12,2 - 12,5 g/sm3ga yetadi. Yerning ichki bosimi chuqurlik ortishi bilan ortib boradi va yer po'sti bilan mantiya chegarasida 13 ming atmosfera, mantiya va yadro chegarasida 1,4 million atmosfera va Yerning markazida 3 million at- mosferadan ortadi.