Umumiy tilshunoslik

BEVOSITA ISHTIROKChILAR METODI

 

Ushbu  metodda    nutq  birliklari  (so‘z  birikmasi  va  gaplar)  tuzilishi,  qanday  

qismlardan  tashkil  topishi,  ular  orasidagi    munosabat,  aloqalarni  o‘rganadi.  

Bevosita  ishtirokchilar  –  BI    metodiga  muvofiq  avval  gapdagi  tayanch  nuqta  – 

konstruksiya,  so‘ngra  mazkur  konstruksiya  tarkibidan  ishtirokchilar  va  bevosita 

ishtirokchilar  ajratiladi.  Konstruksiya    bu  ma’noli  qismlarning    ketma-ket 

munosabatidan  tashkil  topgan  butunlik  bo‘lib,  kattaroq  konstuksiya  tarkibiga 

kirgan barcha so‘z va morfemalar ishtirokchilar, mazkur konstuksiyaning bevosita 

shakllanishida  ishtirok  etgan  bir  yoki  bir  nechta  ishtirokchilar  esa  bevosita 

ishtirokchilar  deyiladi.  

Masalan, 

Shabboda qurg‘ur ilk sahar olib ketdi  gulning totini 

 misrasida  

olib ketdi gulning totini 

BI (bevosita ishtirokchilar), qolgan so‘zlar esa 

ishtirokchilar sanaladi. Bu gapda bir nechta konstruksiya mavjud bo‘lib, har bir 

konstruksiya qismlarga bo‘linadi va bu bo‘linish o‘zaro graduallik –darajalanish  

xususiyatiga ega bo‘ladi. Demak, BI tahlilida, avvalo, so‘z birikmalari ajratiladi va 

ular  quyidagi qoidalarga amal qilgan holda birlashtiriladi:  



 

bir vaqtning o‘zida 2tadan ortiq bo‘lmagan elementlar birlashtiriladi; 



 

 o‘zaro bog‘lanmaydigan  elementlarni birlashtirish mumkin emas; 



 

BI  tahlilini  qo‘llash  tartibi  qat’iy  belgilangan  bo‘ladi.  Shu  xususiyatlardan 

kelib chiqib, ushbu metod  birlashtirish metodi deb ham ataladi.