Umumiy tilshunoslik

5. Semiotika  nuqtai nazaridan 

til belgilar sistemasi, u moddiy boyliklar – 

tovushlardan  tashkil topadi. 

Semiotika

  (yoki  semiologiya)  belgilar  sistemasi  haqidagi  fan  bo‘lib,  

belgilar, ularning tabiati, mohiyati, ko‘rinishlari, amal qilishi  kabilarni  o‘rganadi.  

Semiotikaning  tekshirish  ob’ekti  jamiyatda  qo‘llanadigan  belgilar  tizimi  bo‘lib, 

bunda  2  tipdagi  belgilar  farqlanadi:  tabiiy  va  sun’iy  belgilar.   

Tabiiy  belgilar

  

aslida  u  yoki  bu  narsa,  hodisaning  tarkibiy  bo‘lagi  -  alomatlari  bo‘lib,  ular  inson 

ongida muayyan tasavvurlarni uyg‘otishga xizmat qiladi.  

Sun‘iy  belgilar 

shartli  belgilar  bo‘lib,  ular  predmet  va  hodisalar  haqidagi 

tasavvurlarning  o‘rnini  bosish  uchun  xizmat  qiladi.  Ushbu  belgilarning  asosiy 

vazifasi ma’lum bir xabarni  to‘plash, saqlash,  yetkazish, ya’ni insonlar o‘rtasida 

aloqa  vositasi  bo‘lishdir.  Shu  bois  ularni  kommunikativ-informativ  belgilar  deb 

atash mumkin va ularga turli timsollar, signallarni kiritish mumkin.  

Sun’iy  belgilar    grafik,  tovushli  va  harakatli  bo‘lishi    mumkin.  Jumladan, 

yo‘l  harakati  belgilarini  grafik,  signallarni    tovushli,  qushlar  va  hashoratlarning 

ma’lum  yo‘nalishlarda  uchishi,  imo-ishora,  mimikalar  harakatli  belgilar  sifatida  

muayyan  ma’nolarni  ifodalashga  xizmat  qiladi.  Bu  o‘rinda  ayrim  turlarga 

---

moslashtirilgan  Morze,  Brayze  alifbolarini  ham  misol  sifatida  keltirish  mumkin. 

Til  ham  muayyan  belgilar  sistemasi  hisoblanadi  va  ma’no,  tushuncha,  fikr 

kabilarning ramziy belgisi bo‘lib keladi va jamiyatda mavjud boshqa belgilar bilan 

umumiylikka,  o‘xshashlikka  ega.  Shu  bois  tilshunoslik  va  semiotika  fanlari  ham 

o‘zaro uzviy bog‘liq  bo‘lib, ularning o‘zaro munosabatidan tilni belgilar sistemasi 

sifatida o‘rganadigan  

lingvosemiotika

 fani ham  yuzaga kelgan. U tildagi belgilar 

tizimini  boshqa    nolisoniy  belgilar    va  ramzlar  bilan  qiyoslab  o‘rganadi 

(ramzlarning  obrazliligi (masalan, qo‘l berish – do‘stlik belgisi),  signallarning  bir 

tomonlamaligi (masalan, trevoga signali). 

Demak, jamiyatda belgilarning turli xillari  mavjud bo‘lib, ularning har biri: