Umumiy tavsif Izomeriya va nomeklatura

Kimyoviy xossalari.spirtlar kislota va asos xossaga ega emas, shuning uchun ularning suvli eritmalari neytral reakciyaga ega.
Spirtlarning kimyoviy xossasi molekulani tashkil etgan atom va atomlar gruppasining reakciyaga kirish xususiyatiga bog`liq.
Masalan, etil spirt molekulasida reakciyaga kirishadigan atom va atomlar gruppasini uch gruppaga bo`lish mumkin:
1. Gidroksil gruppaning vodorod atomi orqali boradigan reakciyalar.
2. Gidroksil gruppalar orqali boradigan reakciyalar.
3. Radikaldagi vodorod atomlari ishtirokida boradigan reakciyalar.
Gidroksil gruppaning vodorod orqali boradigan reakciyalar. Gidroksil gruppaning vodorod atomi harakatchan bo`lgan uchun o`rin olish reakciyalariga oson kirishadi.
a) Gidroksil gruppaning vodorod atomi metalga o`rin almashib alkagolyatlar hosil qiladi.
Alkagolyatlar beqaror bo`lgani uchun tezda havodagi nam ta`sirida parchalanib spirt va ishqor hosil qiladi.

б) Gidroksil gruppaning vodorod atomi organik kislota qoldiqlari (radikallar) bilan o`rin almashib murakkab efirlar hosil qiladi.

Spirlarning gidroksil gruppasi orqali boradigan reaksiyalar

А. Spirtlar, galoid kislotalar yoki fosforning galoidli birikmalari bilan qo`shib qizdirilsa, galoid alkillar hosil bo`ladi
B. Degidrotasiya reaksiyalari. Ikki molekla spirt koncentrlangan sul fat kislota ishtirokida qizdirilsa, bir molekula suv ajralib chiqishi hisobigao ddiy efir hosil bo`ladi:
Bu reakciyada gidroksil gruppa, ham gidroksil gruppadagi vodorod atomi xususiyatlarini ko`rish mumkin.
Spirtni ko`p miqdordagi koncentrlangan sul fat kislota ishtiroki qizdirilsa, bir molekula spirtdan bir molekula suv chiqishi hisobiga to`yinmagan uglevodorod - etilen hosil bo`ladi
Suв молекuлаsининг ажралиб чиqиши билан кетадиган реакциялар дегидротация реакциялари дейилади.
C. Oksidlanish reaksiyasi. Spirtlarning oksidlanishreakciyasida ham radikal vodorod atomlari reakciyada qatnashadi.Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlar bir xil sharoitda oksidlansa, birlamchi spirtlardan aldegidlar, ikkilamchi spirtlardan ketonlar hosil bo`ladi, uchlamchi spirtlar esa oksiddlanmaydi. Ammo uchlamchi spirtlar kuchli oksidlovchilar ta`sirida oksidlansa uglerodlar o`rtasidagi bog` uziladi va spirtga nisbatan kichgina molekulalar hosil bo`ladi
Etil spirtining yonishi
Ishlatilishi. Metil spirt asosan, erituvchi sifatida lak-bo`yoq moddalar tayyorlashda, formaldegid olishda va har xil moddar sintez qilishda xomashyo sifatida ishlatiladi.
Etil spirt xalqs xo`jaligining ko`p tarmoqlarida ishlatiladi.
Kimyo sanoatida sintetik kauchuk va bo`yoq moddalar olishda, formacevtika sanoatida, dietilefir (narkoz uchun), etil xlorid (ayrim joyni og`riq sezmaydigan qilish uchun)larni olishda va parfimeriya ssanoatida eil spirt ko`p miqd orda ishlatiladi. Ilmiy tekshirish institutida laboratoriyalarida analiz qilish va sintez ishlari uchun suvsizlantirilgan ( absolyut) spirt ishlatiladi.
Absolyut spirt tayyorlash uchun spirt suvsizlantirilgan ohak bilan 6-8 soat davomida qaynatiladi, so`ngra haydaladi.
Oziq-ovqat sanoatida ichimliklar asosini etil spirt tashkil etadi. Etil spirt narkotik bo`lib, organizmga kuchli ta`sir etadi. U ko`p iste`mol etilganda asab tizimi, ovqat hazm qilish a`zolari va yurak qon tomirlarini ish faoliyati ishdan chiqib og`ir kasalliklarga olib keladi.