Umumiy psixologiya

Eksperimentmetodi. Eksperimentmetoditabiiyvalaboratoriyaeksperimentiturlarigabo‘linadi. Bumetodpsixikholatnita’riflashgaginaemas, balkiularnitushuntiribberishgahamimkonberadi.

Kuzatishdanfarqlio‘laroq, psixologikeksperimenttadqiqotchiningsinalayotganfaoliyatgafaolaralashuvimumkinligininazardatutadi. Jumladan, psixologikfaktaniqnamoyonbo‘lishiga, uningtadqiqotchixohlaganyo‘nalishbo‘yichao‘zgartirilishiga, harjihatdantadqiqqilishuchunbirnechamartalabtakrorlanishigaimkonberadiganshart-sharoitniyaratadi.

Laboratoriyaeksperimentiningxarakterlibelgisifaqatuninglaboratoriyasharoitlaridamaxsuspsixologikasbob-uskunalaryordamidao‘tkazishlaridavasinaluvchiningxatti-harakatalariyo‘l-yo‘riqqabinoansodirbo‘lishibilanginaemas, balkisinalayotganliginibiladigansinaluvchi (garchi, odatda, sinalayotgankishieksperimentningmohiyatinimadaniboratligini, qonkretnimanivanimamaqsaddatadqiqqilinayotganliginibilmasaham) kishiningmunosabatibilanhambelgilanadi. Laboratoriyaeksperimentiyordamidadiqqatningxossalarini, idrok, xotiravaboshqalarningo‘zigaxosxususiyatlarinitadqiqqilishmumkin. Hozirgipaytdalaboratoriyaeksperimentiniko‘pinchashundaytarzdao‘tkazishadiki, undaodamodatdagisharoitlardabajarishimumkinbo‘lganfaoliyatningba’zipsixologikjihatlarimodellashtirilibqo‘yiladi. Jumladan, eksperimentdaanchaginahissiyzo‘riqishvaziyatimodellashtirilib, uningjarayonidasinaluvchi, masalan, kasbi-koriuchuvchibo‘lgankishianglanilganechimlarqabulqilishimumkin. YUksakdarajadagiuyg‘unliknitaqazoetadiganmurakkabharakatlarqilishi, asboblardagiko‘rsatkichlargamunosabatbildirishivahokazolarbelgilabqo‘yilganbo‘lishimumkin.

Tabiiyeksperiment (birinchimarta 1910 – yildaA.F.Lazurskiytaklifetgan) mo‘ljallanganigako‘ra, eksperimento‘tkazilayotganinibiladigansinaluvchidahosilbo‘ladiganzo‘riqishgayo‘lqo‘ymasligivatadqiqotniodatdagi, tabiiysharoitlarga (dars, suhbat, o‘yin, uyvazifalarinibajarishvaboshqalar) ko‘chirishilozim.

Masalan, materialniyodlashningsamaradorligiuniuzoqvaqtxotiradasaqlabqolishto‘g‘risidagiko‘rsatmagabog‘liqliginitadqiqqilishtabiiyeksperimentgamisolbo‘laoladi. O‘quvchilardanbirguruhio‘rganilishilozimbo‘lganmaterialbilantanishtiriladivaushbumaterialyuzasidanertasigaso‘ralishiniaytadi. Boshqabirguruhdaesao‘quvmaterialixuddishundaytarzdao‘tilibbo‘lgach, o‘quvchilargao‘tilgandarsbirhaftadanso‘ngso‘ralishiaytiladi. Haqiqatdaesaharikkalaguruhdahamo‘quvchilardanikkihaftadankeyinso‘ralgan. Anashutabiiyeksperimentjarayonidamaterialniuzoqvaqtxotiradasaqlabqolishgamo‘ljallanganyo‘l- yo‘riqningafzalliklarianiqlanadi.

Psixologik-pedagogiktadqiqotvazifalarinibajaradigantabiiyeksperimentpsixologik-pedagogikeksperimentdebataladi. HarxilYoshbosqichlaridao‘quvchilarningbilishimkoniyatlarinio‘rganishda, o‘quvchishaxsinishakllantirishningqonkretyo‘llarinianiqlashdauningrolibenihoyakattadir. Psixologik-pedagogikeksperimentuchqismdaniborat. Aniqlovchi, shakllantiruvchi, nazorateksperimentlari. Aniqlovchieksperimentdasinaluvchilardagibirorpsixikjarayonningrivojlanishdarajasianiqlanadi. Masalan, boladagixotiraningrivojlanishdarajasi “Meyli” testiyordamidaaniqlanishimumkin. SHakllantiruvchieksperimentdaaniqlanganpsixikjarayonme’yordanorqadabo‘lsa, unirivojlantirishbo‘yichamaxsusmashg‘ulotlaro‘tkaziladi. Misolgaqaytsak, xotiranirivojlantirishbo‘yichamashg‘ulotlaro‘tkaziladi. Nazorattajribalaridashakllantiruvchita’sirningsamaradorliginianiqlashuchundiagnostikmetodyanabirmartatakrorano‘tkaziladi.”Meyli” testiyanabirborao‘tkazilib, maxsusmatematik- statistikmetodlaryordamida

shakllantiruvchita’sirningsamaradorligianiqlanadi.

Anketa.Savollaryordamidapsixologikaxborotto‘plashningmetodikusulidir. Bundasavollarmantiqanbir-biribilanbog‘langanbo‘lib, tadqiqotningmaqsadigamoskeladi. Anketayordamidao‘qituvchio‘quvchilarshaxsiysifatlarinianiqlashuchunmaterialto‘playdi.

Taklifetiladigansavollargaqarab, anketalarmazmun, funksiyasi,shaklibo‘yichaturlixilbo‘lishimumkin.

Mazmunbo‘yichaanketa:

1.Faktlar (“Seningbo‘shvaqtingdagimashg‘uloting”, “Uyjoysharoitingnita’rifla”) ;

2.Atrofdagikishilar, hodisalarxarakteristikasini (“O‘quv- ishlabchiqarishkorxonasidaishformasiboshqachabo‘lishikerakdebhisoblaysanmi?”, “Ko‘pchilikbolalaro‘zimkoniyatlarinito‘liqishgasolmayo‘qishlariningsababinimadadebo‘ylaysan?”).

3.O‘quvchiningniyatlariniifodalashimumkin

(“Oliyo‘quvyurtigakirasanmi?”, “YOzgioromgohgaborasanmi?”).

Savollarbajaradiganfunksiyasigako‘raanketao‘zichigaquyidagilarnioladi:

a)Filtrlovchi-savollar. M.: agaro‘qituvchinioliygohgakirishnixohlovchilarqiziqtirsa, anketadaquyidagichasavollartaklifetiladi: “Seningyoqtiradiganpredmeting?”. Bungafaqatoliygoxgakirmoqchibo‘lgano‘quvchilarginajavobberadilar.

b)Tekshiruvchiyokinazoratqiluvchisavollar.Ularningasosiyfunksiyasi – ma’lumotningto‘g‘riliginitekshirish.

SHaklibo‘yichaanketalar:

a) Ochiq– bundato‘g‘risavollaro‘zxohishigaqarab, erkinjavobberishmumkin.

b) YOpiq – bundasavollargatayyorjavobberilganbo‘lib, o‘quvchiulardanbirinitanlashilozim.

Anketasavollarigaquyidagitalablarqo‘yiladi:

1.Savollaraniq, tushunarli, soddavaqonkretbo‘lishilozim.

2.Anketaningboshidaosonsavollar, keyinqiyin, undankeyinengmurakkablari, nihoyasidayanaosonsavollarberilishilozim.

3. Bittaxususiyatnianiqlashgabirnechasavollar, nazoratqiluvchisavollarberilishilozim.

Anketametodiningijobiytomoni:

1) ommaviyo‘rganishimkoniyati;

2) informatsiyato‘plashtezligi;

3)ma’lumotlarnianalizqilishdamatematikmetodlardankengfoydalanishimkoniyati;

4) og‘zakiformadajavobolishqiyinbo‘lgansavollargajavob

olishimkoni;

5) birnechatadqiqotlarnatijasinitaqqoslashimkoni;

6)natijalarniqaydetishningqulayusuli.

SHunihamnazardatutishlozimki, anketametodishaxsxususiyatlariningbarchasohalarinito‘lao‘rganishimkoninibermaydi, o‘quvchilarturlichajavobberganlaritufayliularniklasifikatsiyaqilishdaqiyinchiliklaruchraydi, javoblarningob’ektivligiyuqoriemas, chunkio‘quvchilarbungavijdonanyondoshmasliklarimumkin.

QuyidakichikmaktabYoshidagio‘quvchilarningkommunikativ (muloqatchanlik) xususiyatlarinianiqlashuchunmo‘ljallangananketatavsiyaqilinadi.