Umumiy psixologiya

1.1.Yosh psixologiyasiningpredmetivavazifalari

Hozirgidavrdamamlakatimizda, shujumladanxalqmaorifisistemasidaamalgaoshirilayotgano‘zgarishlaro‘qituvchilar, barchapedagoglaroldigao‘quvchiningbilimlariniyuksakdarajadao‘zlashtirishi; o‘quvchilarmustaqiltafakkurini, ularaktivliginirivojlantirish; ulardayuksakahloqiysifatlarnitarbiyalash; ularningtafakkur, muloqat, o‘qish, mehnatqilishgabo‘lganqobiliyatlarinitaraqqiyettirishkabimurakkabvama’suliyatlivazifalarniqo‘ymoqda.

Buvazifalarnimuvaffaqiyatlihalqilishuchunfaqatpedagogikafaniningnazariyasoslarini, harbiro‘qituvchipredmetnio‘qitishmetodikasini, maktabo‘quvchilariningfiziologiyasiasoslari, maktabo‘quvchilarigigienasiasoslariniginabilishemas, balkima’lumdarajadapsixologikbilimlargahamegabo‘lishlozim. Harbirpedagogma’lumdarajadapsixologhambo‘lishitalabetiladi, chunkiularharbirifaqato‘zigaxosbo‘lgan, turliYoshdagi, turliindividualxususiyatlargaegabo‘lgano‘quvchilarbilanisholibboradi.

Harbirbolafaqato‘zigaxosbilishfaoliyati, iroda, xarakter, xulq-atvorxususiyatlarigaega. Maktabdagita’lim-tarbiyaberishjarayonidamanashuxususiyatlarnibilishvashungaasoslanibulargaindividualmunosabatdabo‘lishlozim. Manashularnihisobgaolgandagina, harbirpedagogo‘ziningasosiyvazifasi, ya’niyoshavlodgata’lim-tarbiyaberishishinimuvaffaqiyatliamalgaoshiradi.

Shuninguchunhampsixologiyafaniningalohidasohalaribo‘lmishyoshvapedagogikpsixologiyaasoslarinichuqurbilishharbirpedagoguchunmuhimhisoblanadi.

Psixologiyafaniningbirqatortarmoqlari, sohalarimavjud. Ularorasidayoshpsixologiyasialohidaahamiyatgaega. Yoshpsixologiyasipsixikrivojlanish, shuningdek, bolalik, o‘smirlik, o‘spirinlikvaetuklikdavridashaxstaraqqiyotiningxususiyatlarinio‘rganadi. Judako‘pfundamentaltadqiqotlaro‘tkazilganligigaqaramaybugungikundainsonpsixikasiniuningbutunhayotiyyo‘libosqichlaridarivojlanishixususiyatlariniyaxlitholdatavsiflashgaerishilmagan.

Yoshpsixologiyasiharbiryoshdavriningqaytarilmasxususiyatlarini, yillaro‘tgansari, asta-sekinlikbilanbolaqandayqilibinsonbo‘libshakllanishi, shaxssifatidao‘ziniijtimoiymunosabatlardanamoyonqilishi, kasbtanlashi, muloqotjarayonidao‘ziningerk, huquqvamajburiyatlarigaintilishi, qandayqilibsevishi, ishonchlido‘stbo‘libtarkibtopishi, o‘zivaboshqalaruchunma’suliyatnihisqilishikabijihatlarnitadqiqetadi.

Bilimlarningharbirsohasio‘zigaxosnomlanishgaega. Lekinba’zibirbilimlarsohasibirnechanombilanhamatalishimumkin. Masalan, yoshpsixologiyasiniboshqachaqilib, rivojlanishpsixologiyasidebnomlanishimumkin. Ammobuerdaaynanbittayokibir-birigamazmunjihatdanjudayaqinbo‘lganbilimlarsohasiko‘zdatutiladivainsonxulq-atvori, psixikrivojlanishningyoshxususiyatlarito‘g‘risidafikryuritilmoqda. RuspsixologiR.S.Nemovasarlaridaularsinonimsifatidaqo‘llaniladi.

Yoshpsixologiyasi – turlixilyoshdavrlariningpsixologikxususiyatlarigae’tiborberadi. Rivojlanishpsixologiyasi – insonpsixologiyasiningyoshjihatdanqaytatuzilishiqonunlarihaqidagibilimlarsohasi.

Yoshpsixologiyasinirivojlanishdantashqarida, o‘zgarmasdebqarashmumkinemas. Xuddishunday, rivojlanishniyoshxususiyatlariniajratibko‘rsatmasdantasavvurqilibbo‘lmaydi.

Yoshpsixologiyasiningbirqatormuammolariniajratibko‘rsatishmumkin.

1.Insonpsixikxususiyatlarivaxulq-atvoririvojlanishiningorganizmvamuhitgabog‘liqligimuammosi.

2.Insonningrivojlanishigastixiyalita’limvatashkiletilganta’limningta’sirimuammosi.

3.Layoqatvaqobiliyatlarningo‘zaromunosabatimuammosi.

Birtomondanpsixikrivojlanishorganizmga, ya’niinsonorganizmininganatomikfiziologiktuzilishigabog‘lik. Nervsistemasivamiyaninginsoniytuzilishiuniongegasi, nutqvayuqoridarajadagiintellektsohibisifatidarivojlanishigaimkonberadi. Nasliyyo‘lbilanyokijiddiykasallikoqibatidayuzagakeluvchiorganizmanatomikfiziologikholatidagibuzilishlarpsixiktaraqqiyotgata’siretishivarivojlanishdanorqadaqolishgaolibkelishimumkin. Bolaningmiyasietilibbo‘lmagunchaundaverbalnutqnivaubilanbog‘liqbo‘lganqobiliyatlarnishakllantirishmumkinemas.

Ikkinchitomondan, organizmningpsixikrivojlanishimuhitgahambog‘liq. Chunkipsixiktaraqqiyotgata’lim-tarbiyaningta’sirijudabeqiyos. Biroq, psixiktaraqqiyotninguyokibubosqichidabuomillardanqaysibiriko‘proqta’siretishinianiqaytishqiyin.

Stixiyalita’lim-tarbiyamaxsusta’limiymaqsadlarsiz, hechqandaydasturlarsiz, insonningjamiyatdaboshqakishilarbilanmunosabatlarinatijasidaamalgaoshadiganta’lim-tarbiya. Tashkiletilganta’lim-tarbiyaesamaqsadgaqaratilganholdamaxsusta’limiytizimdaolibboriladiganta’lim-tarbiyadir.

Shak-shubhasiz, insonstixiyalivatashkiletilganta’sirotlarostidapsixologikjihatdantaraqqiyetadi, lekinulardankaybiriinsonxulq-atvorigakuchliroqta’siretishimasalasimuammoligichaqolmoqda.

Keyingimuammo – layoqatvaqobiliyatlarningo‘zaromunosabatimasalasidir. Bolaningqobiliyatlaririvojlanishigata’siretuvchilayokatlarningo‘zinima? Layoqatlartarkibifaqatorganizmningnasliyxususiyatlaribilanbog‘liqmiyokiuningtarkibigainsonningorttirilganxulq-atvorvapsixikxususiyatlarinihamkiritishmumkinmi? Bolaqobiliyatlariningtaraqqiyotiko‘proqmavjudlayoqatlargabog‘liqmiyokiungato‘g‘ritashkiletilganta’lim-tarbiyaningta’sirikuchliroqmi? kabisavollarhanuzgachato‘la-to‘kiso‘zechiminitopmagan.