Umumiy psixologiya

14.8. Ta’limdaindividualyondashuvmuammosi

Ta’limdaindividualyondashuvdegandaharbiro‘quvchiindividual, boshqalargabog‘liqbo‘lmaganholdao‘qitiladi, deganma’nonibildirmaydi. Ta’limniindividuallashtirishningma’nosishuki, uo‘quvchiningindividual- psixologikxususiyatlarigatayanadi, anashuxususiyatlarnihisobgaolganholdaquriladi. Sinfrivojlanishivatayyorgarlikdarajasibirxilbo‘lmagan, o‘zlashtirishiturlichavao‘qishgamunosabatiharxilbo‘lgano‘quvchilardantashkiltopadi. O‘qituvchian’anaviytashkiletilganta’limjarayonidahammagabirxildabaravarkelaolmaydi. Shuninguchunuta’limnio‘rtachadarajaga – o‘rtacharivojlanishga, o‘rtachatayyorgarlikka, o‘rtachao‘zlashtirishgatatbiqqilganholdaolibborishgamajburbo‘ladi. Boshqachaaytganda, uta’limniqandaydirafsonaviy “o‘rta” o‘quvchiniko‘zdatutganholdatashkiletadi. Bunarsashungaolibkeladiki, “kuchli” o‘quvchilarsun’iyravishdao‘zrivojlanishidaushlabturiladi, o‘qishgaqiziqishlariqolmaydi, o‘qishulardako‘paqliykuchsarflashnitalabqilmaydi. “Kuchsiz” o‘quvchilaresasurunkasigaorqadaqolishgamubtalobo‘lganlar, ularhamo‘qishgaqiziqmayqo‘yadilar, buo‘qishulardanko‘proqaqliykuchsarflashnitalabqiladi. “O‘rtacha” darajagakiruvchilarhamjudaharxilbo‘ladilar, qiziqishvamayllariturlicha, idrok, xotira, xayolvatafakkurxususiyatlarixilma-xilbo‘ladi. Biro‘quvchiko‘rgazmaliobrazlarvatasavvurlargaasosliravishdatayanmog‘izarur, ikkinchisibungakamroqehtiyojsezadi; birisekinfikrlaydi, ikkinchisiningaqliymo‘ljalinisbatantezligibilanajralibturadi; biritezesdaolibqolsa-da, mustahkamemas; ikkinchisi – sekinesdaolibqolsa-da, ko‘pnarsaniyodidasaqlaydi; biriuyushganholdaishlashgao‘rgangan, boshqasikayfiyatigaqarab, asabiylashibvanotekisishlaydi; biriastoydil, ikkinchisimajburanshug‘ullanadi.

Ta’limniindividuallashtirishtamoyilio‘qitishdao‘quvchilarningrealtiplarigatayanishzarurligigaasoslanadi. Butamoyilniprogrammalashtirilganta’limjudayaxshiamalgaoshiradi. O‘quvchilarningindividualpsixologikxususiyatlarita’limningayrimmetodlarivausullarinitanlashhamdaqo‘llanishvaqtida, uygaberilgantopshiriqlarniqismlargabo‘lishda, sinfvanazoratishlariningvariantlarinianiqlashdahisobgaolinadi.

Sinfbilanolibboriladiganishniayrimo‘quvchilarbilanolibboriladiganindividualishbilanbirgaqo‘shishmumkin. SHubilanbirgadasturningxuddishumasalalarinio‘quvchilarqandaytayyorgarlikko‘rganliklari, individualmoyilliklari, qiziqishvaqobiliyatlarihamdaindividualishsuratlarigaqarabturlichato‘lalikvateranlikbilan, harkimdarsdaoptimaldarajadabandbo‘ladiganqilibo‘rganadilar.

Ta’limmetodlariturlichabo‘lishi, o‘quvchiningindividualxususiyatlarigaqarabo‘zgartirilishikerak. Lekinbu 40 o‘quvchiborbo‘lgansinfda 40 xilindividualyondashishni, ta’limmetodikasining 40 xilindividualvariantiniamalgaoshirishzarurdeganma’nonianglatmaydi. Odatdagimaktabta’limsharoitidabundayhaddantashqariindividuallashtirishmumkinhamemas, kerakhamemas. O‘quvchilarningfikrlashfaoliyatiningasosiytiplarinihisobgaolishkifoya.

Ta’limdaindividualyondashishkamchiliklargabarhamberishniginaemas, balkio‘quvchilartafakkurinirivojlantirish, o‘qishgato‘g‘rimunosabatdabo‘lishni, bilishgaoidqiziqishlarnitarkibtoptirishishlariniolibborishnihamanglatadi. O‘qishgasalbiymunosabatdabo‘lishhollaridabundaymunosabatnikeltiribchiqargansabablargaqarab, tarbiyaviychora-tadbirlarko‘rishkerakbo‘ladi. Bundaysabablarorasidao‘qituvchibilanbo‘lgankelishmovchilik, o‘quvchiduchkelganqiyinchiliklar, bilimdaginuqsonlar, o‘zkuchigaishonmaslikvahokazolarbo‘lishimumkin.

Ruspsixologlariyakdillikbilan: barchabolalaro‘qishgaqobiliyatlidirlar, harbirnormalvapsixikjihatdansog‘lomo‘quvchio‘rtama’lumotolishgaqodirdirmaktabdavlatta’limstandartlaridoirasidao‘quvmaterialinima’lumdarajadamuvaffaqiyatliegallashgaqodirdir, binobarino‘qituvchihammao‘quvchilarninghamshundaybo‘lishigaerishmog‘ilozim, degannuqtainazardaturadilar. Lekinbundanhammao‘quvchilargahamta’limberishbirxildaoson, debasloo‘ylabbo‘lmaydi. Harqandayta’limmetodikasisharoitida, buta’limjudayaxshitashkiletilgansharoitdabirxilo‘quvchilaryaxshiroqharakatqilib, boshqalardanko‘rayuqorinatijalargaerishadilar. Biro‘quvchialohidako‘pkuchvamehnatsarfqilmasdannisbatanqisqamuddatichidayuksaknatijalarni, kattamuvaffaqiyatlarniqo‘lgakiritadi, boshqao‘quvchibo‘lsaqanchalikintilmasinvaharakatqilmasin, o‘shadarajagashunchaliktezvaosonlikchako‘tarilaolmaydi.

Bugungikundahechkim: “YOmono‘quvchilaryo‘q, yomono‘qituvchilarbor” deganformulanihechso‘zsizqabulqilavermaydi, o‘quvchilariningo‘zlashtirmasligidahechkimo‘qituvchilarniyoppasigaayblabo‘tirmaydi. Albatta, ta’limningmuvaffaqiyatlibo‘lishibilimlar, ko‘nikmavamalakalarningjudayuqoridarajasiasosanta’limningmazmunibilan, ta’limmetodikasiningtakomillashuvi, o‘qituvchiningmahoratibilanta’minetiladi, lekinhammanarsafaqatanashungabog‘liqdebo‘ylabbo‘lmaydi. Muvaffaqiyatichkishart-sharoitlarga – o‘quvchiningindividual-psixologikxususiyatlarigahambog‘liqdir. Hargaltengsharoitlardabirxilmashqlar, birxilta’limmetodikasig‘oyatharxilnatijalarberadi, bundao‘quvchilarningturlixususiyatlarihaqidagapirishmumkin.