Umumiy psixologiya”

Oila–insoniyat dahosi ixtiro qilgan eng buyuk kashfiyot inson uchun eng aziz ne’matdir.





18. Ta`lim jarayonining psixologik asoslari
18.1 Vazifa: Ta’lim jarayonida keng qo‘llanuvchi har xil ko‘rgazmali qurol va vositalar ko‘rgazmalilikning qaysi turiga kirishini ko‘rsating. Bunda quyida sanab o‘tilgan ko‘rgazmali qurol va vositalarning tartib raqamini o‘zlari oid bo‘lgan ko‘rgazmalilik turining nomi keltirilgan tegishli soha ostidagi bo‘sh katakchalarga kiritish talab qilinadi.

№	Ko‘rgazmali qurol va vositalardan namunalar	Ko‘rgazmalilik turlari
1	CHizmalar, sxemalar	Predmetli ko‘rgazmalilik
2	Ko‘rgazmali tajribalar
3	Og‘zaki misollar	Tasviriy ko‘rgazmalilik
4	Jadvallar, diagrammalar
5	Obrazli nutq	Nutqiy ko‘rgazmalilik
6	Ekskursiyalar, sayohatlar

18.2 Pedagogik qobiliyatlar psixologiyasi

Vazifa: Pedagogik qobiliyatlarning turli xil namunalari ularning qanday nisbatan umumiy guruhlariga oid ekanini ko‘rsating. Bunda quyidagi jadvalning alohida qobiliyat namunalari keltirib o‘tilgan satrlari bilan qobiliyatlarning umumiy guruhlari ko‘rsatilgan ustunlari o‘zaro kesishgan joyga har qaysi qobiliyat qobiliyatlarning qanday guruhiga mansubligini bildirish ma’nosida biror belgi qo‘yish talab qilinadi.

№	Pedagogik qobiliyatlarning alohida namunalari	Pedagogik qobiliyatlarning guruhlari
		SHaxs bilan bog‘liq qobiliyatlar	Didaktik qobiliyatlar	Tashkiliy-kommunikativ qobiliyatlar
1	Bolalarga nisbatan muhabbat
2	Tushuntira olish qobiliyati
3	Tashkilotchilik qobiliyati
4	Sabr-toqat, chidam, matonat
5	Muloqotchanlik qobiliyati
6	Pedagogik xayol
7	Akademik qobiliyat
8	Pedagogik kuzatuvchanlik
9	O‘zini-o‘zi boshqara olish
10	Pedagogik takt
11	Suggestiv qobiliyat
12	Nutqiy qobiliyat
13	Diqqatning taqsimlanishi

18.3 Pedagogik faoliyatda boshqaruv uslubi muammosi
Vazifa: Pedagog faoliyatidagi boshqaruv uslublariga xos xususiyatlarni ko‘rsating. Bunda quyidagi jadvalning boshqaruv uslublari nomi keltirilgan ustunlari va ularga xos xususiyatlar sanab o‘tilgan satrlari o‘zaro kesishgan joyga qaysi xususiyat qanday uslubga xosligini bildirish ma’nosida biror belgi qo‘yish talab qilinadi.

№	Boshqaruv uslublariga xos xususiyatlar	Boshqaruv uslublari
		Avtoritar uslub	Demokratikuslub	Liberal uslub
1	O‘quvchilarga tashabbus ko‘rsatish imkoniyatini bermaslik
2	O‘quvchilarga ko‘proq taklif shaklidagi ko‘rsatmalar bilan murojaat qilish
3	O‘quvchilarning xohish-istaklarini tushunayotgandek qilib o‘zini ko‘rsatish
4	O‘quvchilarni maqtash va tanqid qilishn maslahat bilan uyg‘unlashtirilishi
5	O‘quvchilarning imkoniyatlarini hisobga olmay ularga talab qo‘yish
6	O‘quvchilarga qo‘yilgan avvalgi talablarni yodda tutmaslik
7	O‘quvchi faoliyatidagi samaradorlikka asosan majburlov xisobiga erishish
8	O‘quvchilarga talab qo‘yishda ularning o’ektiv imkoniyatlariga e’tiborli bo‘lish
9	O‘quvchilarga murojaatda ovoz ohangining buyruqnamo, ko‘rsatmalar qisqa bo‘lishi
10	O‘quvchilar bilan bo‘lgan muloqotni minimallashtirishga intilish
11	O‘quvchilarning tashabbus ko‘rsatishiga keng imkoniyat yaratish
12	O‘quvchilarga yo‘naltirilgan tasoddifiy ta’sir natijasiga nisbatan sezgir bo‘lish
13	O‘quvchilarga ko‘pincha muloyim, avrovchi ohangda murojaat qilish
14	O‘quvchilarni rag‘batlantirish va jazolashning sub’ektiv bo‘lishi
15	O‘quvchilar jamoasining ishini o‘z holiga tashlab qo‘yish

18.4 Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar
Vazifa: O‘quv materialining samarali o‘zlashtirilishiga ancha sezilarli ta’sir ko‘rsatadigan tashqi omillarning mazmunini belgilang. Bunda quyida berilgan har bir tavsifning qaysi omilga tegishli ekanini aniqlashtirib, keltirilgan jadvalning javoblar maydonidagi diagonal bo‘yicha ajratilgan katakchalarning yuqori bo‘linmasida muayyan omilning tartib raqami pastki bo‘linmasida unga mos tavsifning tartib raqami keltirish talab qilinadi.

№	Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi omillar	№	Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi omillarning tavsifi
1	O‘quv materialining shakli	1	O‘quv materialida aks etuvchi ma’lumotlarda ifodalunuvchi omil
2	O‘quv materialining emotsional xususiyatlari	2	O‘quv materialining qanday ko‘rinishda taqdim etilishida ifodalanuvchi omil
3	O‘quv materialining hajmi	3	O‘quv materialini o‘zlashtirishga sarf etiladigan vaqt va xatolar miqdorida ifodalanuvchi omil
4	O‘quv materialining anglanganlik darajasi	4	O‘quv materialini o‘zlashtirish muayyan vazifalarni hal etishga qanchalik kerakligida ifodalanuvchi omil
5	O‘quv materialining mazmuni	5	O‘quv materialini tushunish shaxs tegishli bilimlarga qanchalik egaligiga bog‘liqligida ifodalanuvchi omil
6	O‘quv materialining ahamiyat darajasi	6	O‘quv materialinining tarkibiy qismlari o‘rtasidagi aloqa qanday o‘rnatilishida ifodalanuvchi omil
7	O‘quv materialining murakkablik darajasi	7	O‘quv materiali tarkibiga kiruvchi alohida elementlar miqdorida ifodalanuvchi omillar
8	O‘quv materialining tarkibiy tuzilishi	8	O‘quv materiali shaxsda qanchalik muayyan his-kechinmalarni uyg‘otishida ifodalanuvchi omillar

Javoblar maydoni

19. Tarbiyaning psixologik asoslari
19.1 Vazifa: Ayrim o‘quvchilarning xulqida kuzatiladigan salbiy xulq-atvor shakllarining sabablarini ko‘rsating. Bunda quyidagi jadvalda sanab o‘tilgan salbiy xulq sabablarining tartib raqamini jadvalning javoblar maydonida tegishli salbiy xulq-atvor namunasi qarshisidagi bo‘sh katakchalarga kiritish talab qilinadi.

№	Salbiy xulq-atvor sabablari	Salbiy xulq-atvor shakllari	Javoblar maydoni
1	Bolaning faqat og‘ir, balki nisbatan engil mehnat faoliyati ham ota-ona tomonidan chegaralanishi	Qaysarlik
2	Bolaning ortiqcha maqtanchoqligi, gapdonligi, o‘ziga e’tibor qaratish, boshqalarni hayratlantirish istagi
3	Bolaning to‘g‘ri yo‘nalishda ro‘yobga chiqarilmay kelayotgan ichki jo‘shqinligi, tashabbuskorligi	YOlg‘onchilik
4	Bolaning jasurlik, mardlik asida nima ekanini noto‘g‘ri tushunishi
5	Bolaning mustaqillikka intilishi, shaxsiy xohish-irodasini namoyish etishga noo‘rin urinishi	Dangasalik
6	Bola tashabbuskorligining kattalar tomonidan qo‘pol va asossiz ravishda cheklanishi
7	Bolaning jazo hamda ta’qibdan xavotirlanishi va qo‘rqishi	Qo‘rslik
8	Bolaning kattalar tomonidan nohaq ravishda ayblanishi
9	Bolaning ochiq samimiy munosabat bilan dangallik, cho‘rtkesarlikning o‘zaro farqini yaxshi tushunmasligi	Intizomsizlik
10	Bolaning harakatlariga o‘qituvchi tomonidan etarli e’tibor va rag‘bat ko‘rsatilmasligi