Umumiy psixologiya”

A.I.Lipkina va L.A.Ribak aqlning tanqidiyligini faqatgina aqliy faoliyat doirasida emas, balki shaxs hislati sifatida ham o‘rganadilar. Ular aqlning bu hislatini o‘quvchilarning ustanovkalari va e’tiqodlari bilan bog‘laydilar va uni shaxsning o‘zini-o‘zi anglashi doirasida tahlil qiladilar. “Sub’ektning o‘ziga yo‘naltirilgan tanqidiyligini odatda u yoki bu shaklda o‘zini-o‘zi baholashni o‘z ichiga oladigan o‘zini-o‘zi tanqid qilish sifatida tavsiflash mumkin”⁴.
Ta’lim jarayonida kichik maktab o‘quvchilarida aqlning tanqidiyligini shakllantirish muammosini o‘rganishga N.A.Menchinskaya rahbarligida bajarilgan V.M.Sinelnikov-ning tadqiqoti bag‘ishlangan. Tadqiqotning asosiy maqsadi - o‘zgalarning fikri orqali o‘zini-o‘zi tanqid qilishni rivojlantirishdan iboratdir. O‘zini-o‘zi tanqid qilish shaxsning barqaror hislati sifatida o‘quvchining oldingi tajribasida yuzaga kelgan psixologik xususiyatlari bilan ko‘p jihatdan bog‘liqdir.
O‘zbekistonda o‘tkazilgan qator izlanishlarda ham mustaqil tafakkur muammosiga asosan pedagogik psixologiya nuqtai nazaridan yondashuv mavjud.M.G.Davletshin o‘quvchilarda mustaqil tafakkur rivojlanishiga katta e’tibor beradi. Uning yozishicha, “Hozirgi maktabning asosiy vazifasi ta’lim metodlarini, o‘quvchilarning fikrlashini taraqqiy ettirish metodlarini takomillashtirish-dir. Maktabning vazifalari haqida gap borganda kishining hozirgi fanni, hozirgi ijtimoiy-siyosiy munosabatlarni tushunib olishga ancha mos tushadigan tafakkur saviyalari haqida to‘xtalib o‘tish mumkin. Bu talablarga tafakkurning ilmiy-nazariy (dialektik) saviyasi javob beradi”⁵.