Umumiy psixologiya kafedrasi eksperimental psixologiya

 
7 mavzu    O‘zini o‘zi kuzatish metodi 
Reja: 
1.  Tarixiy sharx,. Empatiya muammosi.  
2.  o‘zini o‘zi kuzatish metodlari.          
3.  SHaxs tajribasi fenomeni. Tatbiqiy psixologiya.  
4.  Psixologiya metodlari. Kommunikatsiya muammosi. 
Tayanch tushunchasi: Introspeksiya, O'z-o'zini kuzatish, retrospektsiya, ijtimoiy stereotiplar 
    Psixologiya fanida o’zini o’zi kuzatishdan (introspeksiyadan) ham  foydalaniladi. Ko’pincha tajribali 
psixolog  yoki  malakali  mohir  o’qituvchi,  salohiyatli  rahbar  o’zini  o’zi  kuzatish  orqali  ilmiy  xulosa 
chiqara  biladi.  Masalan,  o’z  tafakkurini  kuzatib  o’zidagi  emotsional  o’zgarish  haqida,  shuningdek, 
tafakkurning  ichki  mexanizmlari  vujudga  kelishi  va  ketishi  to’g’risida  ma’lumot  oladi.  Natijada 
tafakkurning sifati, mazmuni, mohiyati qay tarzda, qanday tezlikda, qay shaklda ro’y berishini kuzatadi.
 
O'z-o'zini kuzatish psixologiyaning asosiy usuli sifatida R. Dekart va D. Lokk davrida tan olingan. O'z-
o'zini  kuzatish  uslubini  qo'llab-quvvatlovchilari    ham  bo'lib,  uning  shafqatsiz  raqiblari  ham  ko'p  edi. 
Introspektivaga qarshi e'tirozlar ikki xil edi - ba'zilari buning iloji yo'qligini ta'kidlashdi, boshqalari esa 
bu ishonchsiz bo'lgan uslub deya ta'kidladilar. 
O'z-o'zini kuzatish retrospektsiya singari emas, to'g'ridan-to'g'ri idrok qilish ilgari qabul qilingan narsani 
tiklash  kabi  emas,  chunki  kuzatilayotgan  jarayon  -  kuzatish  jarayoni  bilan  bir  vaqtda  bo’lishi  mumkin 
emas;  
O'z-o'zini  kuzatishda  kuzatish  ob'ekti  kuzatishning  o'ziga  bog'liq  emas:  ong  hodisasini  kuzatish  orqali 
biz  uni  o'zgartiramiz  va  shuning  uchun  o'zimiz  u  erga  olib  kelgan  narsalar  haqida  xayoliy  kashfiyot 
qilish imkoniyati istisno qilinmaydi. 

---

Introspektivaning  vazifasi-  ong  hodisalarini  maxsus  tahlil  orqali  ob'ektiv  tashqi  dunyoning  barcha 
aloqalaridan to'g'ridan-to'g'ri tajribalar sifatida ajratishdir. Zamonaviy psixologiyada juda keng tarqalgan 
nuqtai  nazar,  unga  ko'ra  psixologiya  usullaridan  biri  sifatida  qabul  qilingan.  Introspektsiya  oddiy  yoki 
eksperimental  ob'ektiv  kuzatishni  qo'shib,  uni  to'ldirish  va  sinash  uchun  foydalanish  befoyda 
kelishuvdir. 
Agar 
introspeksiya 
ob'ektiv 
kuzatuv 
– 
(tashqi 
dunyo 
ma'lumotlariga) 
ga  bog'liq  bo'lmagan  narsalarga  ega  bo'lsa,ya’ni  faqat  ichki  dunyo  bilan  bog'liq  bo'lib  qolsa,  ob'ektiv 
kuzatish ma'lumotlari o'z-o'zini kuzatish guvohligini tekshirish uchun xizmat qilolmaydi. 
Sub'ektga  ongning  to'g'ridan-to'g'ri  ma'lumotlari  sifatida  ko'rinadigan  o'z-o'zini  kuzatish  ko'rsatkichlari  
oshkor qilinmaydigan vositachilik mavjud. O'z tajribam haqidagi har bir bayonotim ob'ektiv dunyo bilan 
o'zaro bog'liqligini o'z ichiga oladi. Xabardorlik faktining ushbu ob'ektiv nisbiyligi uni "sof" tajribaning 
tumanligidan ajratib turadi va ongni psixologik fakt sifatida belgilaydi.  
O'z-o'zini  kuzatishning  to'g'ridan-to'g'ri  ma'lumotlarini  ob'ektiv  tekshirish  tashqi  ob'ektiv  dunyo  bilan 
bog'liqlik orqali amalga oshiriladi, bu ong hodisasining ichki mohiyatini belgilaydi. Shu sababli, nafaqat 
boshqalar,  balki  o'zimning  kuzatishimning  guvohligini  tekshirish  uchun  men  ularni  ob'ektiv  harakat 
bilan  amalga  oshirishga  murojaat  qilishim  kerak.  Shuning  uchun  ob'ektiv  kuzatish  tashqi  tomondan 
qo'shilmaydi. Psixologiya bir-biriga mutlaqo o'xshash bo'lmagan ikkita usul bilan qurilmaydi.  Ichki va 
tashqi kuzatuv ma'lumotlari o'zaro bir-biriga bog'liqdir. 
O'z tajribasini chinakam anglash to'g'ridan-to'g'ri unga emas, balki undan kelib chiqadigan harakat orqali 
amalga  oshiriladigan  u  yoki  bu  vazifaga  qaratilgan  harakat  orqali  amalga  oshiriladi.  Uni  hal  qilish, 
tegishli harakatdagi sub'ekt - tashqi yoki ichki - o'zini namoyon qiladi. Psixologik tadqiqotlar davomida, 
ma'lum  bir  psixologik  muammoni  hal  qilish  uchun  sub'ektning  guvohligidan  ma'lumotlarni  olishni 
istagan holda, eksperimentator uni boshqarishi kerak. 
O'z-o'zini  boshqarish  jarayonining  asosi,  uning  birinchi  bosqichi,  o'zingizning  holatingizni  kerakli 
yo'nalishda  o'zgartirish  uchun  o'zingizning  holatingizni  to'g'ri  belgilashga  imkon  beradigan 
introspektsiya yoki o'z-o'zini kuzatishdir. 
O'zining  hissiy  holatini  anglash  va  og'zaki  so'zlash  darajasi  insonning  individual  psixologik 
xususiyatlari, oilaviy tarbiyaning o'ziga xos xususiyatlari (oilada his-tuyg'ular haqida gapirish va ularni 
ko'rsatish odat bo'lganmi), ijtimoiy stereotiplar (o'g'il bola yig'lamasligi va h.k.) bilan belgilanadi.   
     Sub'ektning  ichki  holatlarini  aniqlash,  og'zaki  bayon  qilish  va  ularning  ahamiyatini  anglash 
qobiliyatining  etishmasligi  aleksitimiya  deb  ataladi  va  psixosomatik  kasalliklar  uchun  xavf  omili 
hisoblanadi. O'z-o'zini nazorat qilish uchun quyidagi savollardan foydalanish tavsiya etiladi:  
  hozirgi paytda menga nima bo'layapti?  
  keyingi lahzani nima istardim?  
Savollar ichki jarayonlarning butun spektrini tushunish va aniqlashga qaratilgan: tana hissiyotlari, hissiy 
tajribalar, aqliy oqimlar, shuningdek haqiqiy ehtiyojlar.