Umumiy psixologiya kafedrasi eksperimental psixologiya

Xulq-atvorni irodaviy boshqaruv.  
 
   Kutilgan  maqsadga  yetishda  katta  qiyinchiliklar  va  yengib  bo’lmaydigan  to’siqlar  bo’lsa,  kishi  shu 
maqsadga  yetishi  uchun  zarur  yo’l,  vosita  va  usullarni  o’zgartirib,  yangi  usullarni  qidirib  topishi 
mumkin.  Katta  to’sqinliklarni  bartaraf  qilib,  uzoq  qunt  qilib,  maqsadga  yetishda  ko’rinadigan  bunday 
iroda  kuchi  sabotmatonat  deb  ataladi.  Shunday  iroda  sifatiga  ega  bo’lgan  kishi  esa  sabot-matonatli, 
kuchli irodali, qat'iy xarakterli kishi deb ataladi.  
   Har  qanday  faoliyatning,  jumladan  o’qib,  o’rganishning  muvaffaqiyati  sabot-matonatga  bog’liq. 
Bilimli bo’lmoq  uchun sabot-matonat  kerak. Har bir sohada-texnika, san'at,  muzika, sport va shu  kabi 
sohalarda bilim va malaka ortirmoq uchun sabot-matonat kerak.  
   Sabot-matonat  xarakterning  eng  qimmatli  xislatidir.  Bu  xislat  kishining  maqsadga  yetish  yo’lida 
qanday  qiyinchilik  va  to’sqinliklar  bo’lishidan  qat'iy  nazar  shu  maqsadga  erishishida  o’z  ifodasini 
topadi.  
   Xarakter xislati bo’lgan sabot-matonat ba'zi kishilar faoliyatining hamma sohalarida namoyon bo’ladi 
boshqa  kishilarda  esa  bu  xislat  ularning  manfaatlari  bilan  bog’langan,  va  ayrim  faoliyat  sohalarida 
ko’rinadi.  
   Sabot-matonatli kishilar boshlagan ishlarini hamisha oxiriga yetkaza biladilar. Ular o’zlariga nisbatan 
ham boshqa kishilarga nisbatan ham talabchan bo’ladilar.  
   Sabot-matonatli  kishilar  muvaffaqiyatsizlikka  uchraganda  ruhini  tushirmaydi,  balki  aksincha, 
maqsadga  erishish  uchun  ishga  yanada  qat'iyroq  kirishadi,  shu  maqsadga  erishishning  yangi  yo’l  va 
vositalarini izlab topadi. 
    Sabot-matonatli kishilar o’ziga va boshqa kishilarga nisbatan talabchanligi bilan ajralib turadilar. Ular 
belgilangan  yo’ldan Yurishlariga to’sqinlik qila 265 oladigan hamma narsaga qarshi tura oladigan, bu 
to’sqinliklarni yenga oladigan matonatli kishilardir.    

---

  Sabot-matonat  irodaning  chidam  va  toqat  degan  sifati  bilan  ham  chambarchas  bog’liq.  Maqsadga 
yetishda  bartaraf  qilinadigan  to’sqinlik  va  qiyinchiliklar  kishidan  kuch  va  vaqt  sarf  qilishni  talab 
etibgina qolmay, balki ko’pincha jismoniy va ruhiy azob beradi ham.      
 
Kishining  o’z  faoliyatida  ba'zan  sovuq  va  issiqdan,  yomg’ir  va  qordan,  qattiq  toliqish,  och  qolishdan, 
hamma  turli  kasalliklardan  azob  chekadigan  kishi  o’z  oldiga  qo’ygan  maqsadiga  sodiq  bo’lib  shu 
maqsadga  yetishga  intilaversa,  bunday  intilishlarda  ko’rinadigan  iroda  chidam  va  toqat  deb  ataladi. 
Odamning  organizmidagi  yemirilish  jarayonlarini  yengishda  ifodalanadigan  ajoyib  iroda  o’zini  tuta 
bilish va matonatda ko’rinadi.