Umumiy psixologiya kafedrasi eksperimental psixologiya

 
Ehtiyojlar klassifikatsiyasi 
Ehtiyojlar  nihoyatda  turli  tuman  bo’lib,  ularga  turli  jihatdan  yondashish  mumkin.Ayrim  adabiyotlarda 
birlamchi  -  eng  zarur  ehtiyojlar,  ikkilamchi  -  qondirilishi  kechiktirsa  bo’ladigan  ikkinchi  darajadagi 
ehtiyojlarga bo’linadi.  
 
Birlamchi ehtiyojlarga insonning eng zarur bo’lgan oziq-ovqat, kiyim-kechak va 
boshqa shunga o’xshash ehtiyojlari hisoblanadi. 
 Ikkilamchi  ehtiyojlarga  insonning  ma’naviy,  intellectual  faoliyati  bilan  bog’liq  bo’lgan  bilim  olish, 
san’at,  turli  ko’ngil  ochar  tadbirlarga  qatnashish  ehtiyojlarini  kiritish  mumkin.  Lekin  bunday  ajratish 
shartli.  
Ular 
har-bir  inson  uchun  individual
  bo’lib,  bir  inson  uchun  kiyim-kechak,  turar  joy  birlamchi  bo’lsa, 
boshqasi uchun bunday bo’lmasligi mumkin. Birov uchun kiyim-kechakdan ko’ra bilim olish zarurroq, 
boshqasi  uchun  aksincha,  yoki  bir  kishi  uchun  ma’naviy  ehtiyoj  hasham  bo’lsa,  boshqasi  uchun 
kundalik ehtiyoj bo’lish mumkin, yoki ma’lum vaqt o’tgach oddiy extiyojlarga aylanishi mumkin. 
 
Inson ehtiyojlari tarkibiga turli jihatdan yondashib, uni har-xil guruhlarga ajratish 
mumkin: 
 
1.Ehtiyojlarning sub’ektlariga ko’ra : 
individual, guruhiy, umumjamiyat ehtiyojlariga bo’linadi. 
a)  Individual  ehtiyoj  har  bir  insonning  ehtiyojini  ifodalaydi.  U  fiziologik  ehtiyojlar,  sotsial  kontaktda 
bo’lish, o’zining har tomonlama kamol topishiga bo’lgan extiyojlar va boshqalarini o’z ichiga oladi. 
b) Guruhiy ehtiyoj - bu oilaviy yoki kishilarning biron maqsadda birlashgan guruhlari (mehnat jamoasi, 
turli uYushmalar) ehtiyojlari bo’lib, birgalikda yashash, faoliyat Yuritish jarayonida vujudga keladigan 
umumiy ehtiyojlardir. 
v) Umum jamiyat ehtiyoji 
- bu mamlakat miqyosida
, qolaversa er shari miqyosida 
insonlarning  bir  butun  bo’lib  tarkib  topgan  ehtiyojlaridir.  U  o’z  ichiga  birinchidan,  barcha  turdagi 
individual  va  guruhiy  ehtiyojlarini  olsa,  ikkinchidan  jamiyatni  yaxlit  organizm  sifatida  yashab  turish 
uchun zarur ehtiyojdir. Bularga tabiiy resurslarni asrash, mudofaa, jamiyatni boshqarish va hokazolarni 
kiritish  mumkin.  Jamiyatning  ehtiyoji  turli  ijtimoiy  toifa  va  guruhlariga  mansub  kishilar  ehtiyojining 
yaxlitligi sifatida namoyon bo’ladi. Tabaqalanish darajasiga qarab ehtiyojlar ham farqlanadi. 
 
2.Ehtiyojlar ob’ektiga  ko’ra:  

---

moddiy ehtiyojlar, sotsial-ma’naviy ehtiyojlarga bo’linadi. 
Moddiy ehtiyojlar azaliy, ular inson paydo bo’lishi bilan vujudga kelgan. Ular tabiiy ehtiyojdir. Moddiy 
ehtiyojlar  eng  zarur  va  hayotiy  ehtiyojlardir.  Oziq-ovqat,  kiyim-kechak,  turar-joy,  transport  va  hokazo 
kabi qator ehtiyojlardan iborat bo’lib, 
ularning qondirilishi
 
6 Lotinchadan olingan «sub’ekt» so’zi ega, «ob’ekt» esa predmet ma’nosini anglatadi. O’zbek tilining 
izohli  lug’atida  ko’rsatilishicha  sub’ekt  deganda,  aql-zakovat,  iroda  egasi,  borliqni  bilishga, 
o’zgartirishga qodir, faollik bilan harakat qiladigan shaxs yoki guruh. 
7. Ob’ekt esa kishining faoliyati, diqqat-e’tibori qaratilgan va o’z faoliyatini shunga qaratgan predmet, 
hodisa tushuniladi.  yashashning birlamchi shartidir. Moddiy ehtiyojlar albatta moddiy ko’rinishga ega, 
masalan: 
oziq-ovqatga ehtiyoj, aniq: un, guruch, yog’, go’sht, shakar va boshqalar kabi moddiy shaklga ega.  
Sotsial-ma’naviy  ehtiyojlar  asosan  turli  xizmatlardan  foydalanishga  bo’lgan  ehtiyojlar  tarzida  Yuzaga 
chiqadi.O’qituvchi,  vrach,  san’at  arbobi,  sport  va  boshqalar  xizmatidan  foydalanib, 
inson  axloqiy
, 
ma’naviy,  estetik,  jismoniy  jihatdan  tarbiyalanadi,  bilim  oladi,  kasb  egallaydi,  har  tomonlama  kamol 
topadi. Bu ehtiyojlar yaqqol moddiy ko’rinishga ega emas. 
 
3.Faoliyat Yuritish sferasi jihatidan:  
mehnat qilish, muloqatda bo’lish, dam olish, ish 
qobiliyatini tiklash, iqtisodiy faoliyat Yuritishga ehtiyojlarni o’z ichiga oladi. 
Mehnat ehtiyoji insoning o’zida mujassamlashgan. Mehnatsiz inson yashay olmaydi., chunki mehnatsiz 
nozu-ne’matlar yaratib bo’lmaydi, mehnatsiz inson shaxsi kamol topa olmaydi. Mehnat ehtiyoji insonda 
mehnat  qilish,  ijod  qobiliyati  borligidan  kelib  chiqadi.  Inson  mehnatda  o’z  o’rnini  topish,  o’z 
qobiliyatini  ishga  solib,  obro’-e’tibor  qozonishga  harakat  qiladi.  Inson  yashar  ekan  doimo  boshqalar 
bilan  muloqotda  bo’lishga  ehtiyoj  sezadi.  Shuning  uchun  ham  hayotimizda  «Yolg’izlik  xudoga  xos» 
degan naql bor. Inson mehnat qilar ekan, albatta ish 
qobiliyatini tiklash uchun dam olishi, turli ko’ngil ochar tadbirlarda qatnashishi zarur. 
 
4.Ehtiyojlarni 
qondirilishi  jihati
,  yakka  va  birgalikda  qondiriladigan  ehtiyojlarga  bo’linadi.  Har  bir 
inson o’zining ehtiyojlarini bir qismini yakka tartibda, ikkinchi qismini esa boshqalar bilan birgalikda 
qondiradi. Yakka tartibda qondiriladigan ehtiyojga yagona o’lcham bilan yondoshib bo’lmaydi. Moddiy 
ehtiyojlarning  ko’pchiligi  odatda  yakka  tartibda  qondiriladigan  ehtiyojlarni  tashkil  etsa,  sotsial- 
ma’naviy  ehtijlar  ko’prok  birgalikda  qondiriladigan  ehtiyojlardan  iborat.  Masalan,  kiyim  kiyishga 
bo’lgan ehtiyoj yakka tartibda, bilim olishga bo’lgan ehtiyoj birgalikda qondiriladi. 
 
5.  Ehtiyojni  qondirishdan  qanday  maqsad  ko’zlanganiga  qarab,  ularni:  shaxsiy  ehtiyojlar  va  ishlab 
chiqarish ehtiyojlariga bo’lish mumkin. Boshqacha aytganda iste’mol tovarlari va iqtisodiy resurslarga 
ehtiej.  Birinchisi  insonning  bevosita  ehtiyojlari  bo’lib,  uning  hayot  kechirishi,  har  tomonlama  kamol 
topishiga  qaratilgan.  Ishlab  chiqarish  ehtiyojlari  esa  inson  uchun  bilvosita  ehtiyojlar  bo’dib,  uning 
yordamida  inson  yashashi  kamol  topishi  uchun  zarur  bo’lgan  turli  ne’matlar  ishlab  chiqarish  uchun 
zarur  investitsion  tovarlar  yaratiladi.  Ehtiyojlar  qanday  guruhlarga  bo’linmasin, 
qay  jihatdan
 
yondashilmasin, ular bir-biri bilan bog’lik, biri ikkinchisini taqozo qiladi, hamda yagona umumjamiyat 
ehtiyojlari  tarzida  shakllanadi.  Jamiyatning  umumiy  ehtiyojlari  tarkib  topishi  va  rivojlanishiga  qator 
omillar ta’sir ko’rsatadi. 
Ularni umumiy tarzda quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin: 
1.Aholi soni, yoshi, jinsi. 
2.Tabiiy-geografik sharoiti. 
3.Tarixiy milliy an’analar va odatlar. 
4.Jamiyatning iqtisodiy taraqqiyoti. 
5.Madaniy jihatdan erishilgan daraja. 
Jamiyat har xil odamlardan tarkib topar ekan, albatta ularning har birining ehtiyoji 
shakllanishiga ta’sir etadigan omillar ham mavjud.