Umumiy psixologiya fanidan 2-kurslar uchun O`quv-uslubiy majmua

Ikkinchi tizim barqaror psixik holatlarni o‘z ichiga oladi. Bu holatlar bolaning aniq maqsadni ko‘zlovchi va foydali faoliyatining ongli sub’ekti sifatida boshlagan harakatlarining dastlabki yillaridayoq shakllana boshlaydi. Temperament, intellekt, bilim va munosabat ana shunday xususiyatlar jumlasiga kiradi.
Uchinchi tizim - shaxsni arbob sifatida stabilizatsiya tizimidir. Yo‘naltirilganlik, qobiliyat, mustaqillik va xarakter uning tarkibiy qismini tashkil etadi.
Yo‘naltirilganlik - shaxsning integral va generalizatsiya qilingan xususiyatidir.
Yo‘naltirilganlik bilim, munosabatlarning hamda shaxsning xulq-atvori va xatti-harakatlarida ijtimoiy ahamiyat etakchilik kilgan motivlarning bir butun ekanligida o‘z ifodasini topadi. Bu xususiyat odamning dunyoqarashi, qiziqishlari va ma’naviy ehtiyojlarida namoyon bo‘ladi.
Yo‘naltirilganlik strukturasida g‘oyaviy e’tiqod katta rol o‘ynaydi. G‘oyaviy e’tiqod - bu bilimning, o‘sha shaxsga xos bo‘lgan intellektual, emotsional va iroda sifatlarining sintezi, g‘oyalar va xatti-harakatlar bir butunligining negizidir.
To‘rtinchi tizim o‘z ichiga shunday xususiyatlar, munosabatlar va xatti-harakatlarni oladiki, ularda real shaxslarning ijtimoiy «o‘y fikrlari va his-tuyg‘ulari» aks ettiriladi. Ular bu shaxslarning siyosiy jihatdan ongli, ijtimoiy taraqqiyotning mas’ul arboblari sifatida xulq-atvorini belgilab beradi. Bunga gumanizm, optimizm va mehnatsevarlik fazilatlari kiradi.
Shaxs shakllanishida u yashayotgan muhit, kishilar, jamiyatning roli juda kattadir. Masalan, biron mahallada inson shaxsining tarkib topishiga faol ta’sir ko‘rsatuvchi yuzta o‘ziga xos ijtimoiy muhit bor degan ma’noni bildiradi. Bu erda shunday bir savol tug‘iladi: «Tashqi muhit inson shaxsining tarkib topishiga qanday ta’sir qiladi?»
Birinchidan, ijtimoiy muhitdagi turli hodisalar odamning ongiga bevosita ta’sir qilib, unda chuqur iz qoldiradi.
Ikkinchidan, tashqi ijtimoiy muhit ta’sirining chuqurroq va mustahkamroq bo‘lishiga odamning o‘zi yordam beradi. Ma’lumki, bolalar o‘z tabiatlariga ko‘ra, ilk Yoshlik chog‘laridan boshlab, nihoyat darajada taqlidchan bo‘ladilar. Bolalar katta odamlarning barcha xatti-harakatlariga bevosita taqlid qilish orqali bu xatti-harakatlarni, yaxshi-yomon fazilatlarni o‘zlariga singdirib boradilar. Bolalar oilada, ko‘cha - ko‘yda, katta odamlarning har bir harakatlarini, o‘zaro munosabatlarini zimdan kuzatib turadilar.Inson shaxsining tarkib topishida tashqi ijtimoiy muhitning roli haqida gap borar ekan, shuni ham ta’kidlab o‘tish zarurki, ayrim g‘ayri tabiiy hodisalar inson shaxsining tarkib topishida tashqi muhit ta’sirining hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini to‘la tasdiqlaydi. Biz ayrim tasodifiy hollarda odam bolalarining yovvoyi hayvonlar muhitiga tushib qolish hodisasini nazarda tutayapmiz. Hayotda bunday hodisalar juda siyrak bo‘lsa ham har holda uchrab turadi. Masalan, Hindistonlik doktor Sing Kalkutta yaqinidagi o‘rmonzorda bo‘ri bolalari bilan birga ikkita odam bolasining ham to‘rt oyoqlab yugurib yurganini ko‘rib qoladi. Keyin ularni poylab, qarorgohlarini topib, bolalarni olib ketadi. Ulardan biriga Amala, ikkinchisiga Kamala deb nom qo‘yadi. SHu narsa xarakterliki, bolalar Yoshlikdan bo‘rilar muhitiga tushib qolganliklari tufayli, fe’l-atvorlari, xatti-harakatlari jihatidan bo‘rilardan farq qilmas edilar. Nutq yo‘q, demak tafakkur ham nihoyat darajada cheklangan edi. Juda katta qiyinchiliklar bilan qayta tarbiyalanilayotgan bo‘ri muhitidagi bolalar shamollash natijasida o‘lib qoladilar. Bu hodisa odamning shaxs sifatida rivojlanishi uchun eng avval insoniy muhit, ya’ni ijtimoiy muhit bo‘lishi kerakligini to‘la tasdiqlaydi. Shaxs va uning psixologiyasiga ta’sir etuvchi ikkinchi omil ta’lim- tarbiyaning ta’siridir. Ma’lumki, ta’lim-tarbiya inson ongini shakllantiradi, uning dunyoqarashi, e’tiqodi, hayotga bo‘lgan munosabatini tarkib toptiradi. Agar bolalarning ruhiy taraqqiyotlari va shaxsiy xususiyatlarining tarkib topishi faqat tashqi ijtimoiy muhit bilan, ta’lim-tarbiyaning o‘zigagina bog‘liq bo‘lganda edi, unday paytda biz bir xilda sun’iy va aynan bir xil ta’lim-tarbiya sistemasini tashkil qilib, har tomondan bab-baravar taraqqiy etgan va deyarli bir xil shaxsiy xususiyatlarga ega shaxslarni etishtirib chiqarar edik. Vaholanki, bunday bo‘lishi mumkin emas. Shuni aytib o‘tish kerakki, bola shaxsining tarkib topishiga ta’lim-tarbiyaning ta’siri deganda, albatta, birinchi navbatda tarbiya muassasalarida, ya’ni bog‘cha, maktab, internat, litsey va kollejlarda beriladigan ta’lim-tarbiya tushuniladi. Biroq, bundan oilada bolaga beriladigan ta’lim-tarbiya mutlaqo mustasno emas. Oiladagi umumiy ijtimoiy muhitdan tashqari, oilada beriladigan ta’lim-tarbiyaning ham roli kattadir. Bola tarbiyasi bilan sistemali shug‘ullanadigan va umuman shug‘ullanmaydigan oilalarga misollar keltirish mumkin.Yuqorida aytib o‘tilgan ikkita omildan tashqari uchinchi omil ham mavjudki - bu nasliy xususiyatlardir. Odamga nimalar nasliy beriladi? Odamga nasliy yo‘l bilan ayrim anatomik va biologik xususiyatlari beriladi. Masalan, tana tuzilishi, sochi va ko‘zlarining rangi, ovozi, gapirish uslublari, ayrim harakatlari tug‘ma berilishi mumkin. Lekin shuni hech qachon esdan chiqarmaslik kerakki, odamga hech vaqt uning psixik xususiyatlari, ya’ni uning aqliy tomonlari bilan bog‘liq bo‘lgan sifatlari nasliy yo‘l bilan, ya’ni tug‘ma ravishda berilmaydi. Nihoyatda nodir hollarda ayrim qobiliyatlar, masalan, musiqa, matematik qobiliyatlar nasliy yo‘l bilan berilishi mumkin.
Odamning ruhiy taraqqiyoti va shaxsiy xususiyatlarining tarkib
topishi haqida gapirar ekanmiz, yana bir muhim narsa ustida to‘xtab
o‘tish kerak. Hozirgi kunda tez-tez akseleratsiya terminini
ishlatayapmiz. Xo‘sh akseleratsiya bu nima? Akseleratsiya - «tezlatish»
degan ma’noni anglatadi. Hozirgi kunda bolalarni ham jismoniy,
ham ruhiy jihatdan juda jadallik bilan rivojlanayotganlik-larining guvohi bo‘lib turibmiz. Xo‘sh, buning sababi nima bo‘lishi mumkin? Albatta, bunga turli fikrlar bor. Ayrim olimlar akseleratsiyaning sababini ilmiy-texnika taraqqiyoti bilan bog‘lab tushuntirishga intilmoqdalar. Ularning fikricha, ilmiy-texnikaning juda jadal temp bilan rivojlanishi insoniyatning oldiga mislsiz ko‘p axborotlarni idrok qilish va fikrda qayta ishlash talablarini qo‘yadi. Bu talab o‘z navbatida insonni har tomonlama, ya’ni ham jismoniy, ham psixik jihatdan tez rivojlanishiga olib keldi. YUqorida aytib o‘tilgan olimlarning fikricha, akseleratsiya - bu XX asrning ikkinchi yarmiga xos bo‘lgan hodisadir.
Tarbiyali bo‘lish - bu xulq-atvorini nazorat qilishdan iboratdir. Bunday nazorat insonga yomon xatti-harakatlarni bajarmaslik imkoniyatini beradi. Agar shaxs xulq-atvorini axloqiyligi haqida qayg‘ursa, u ijtimoiylashuvga erishgan bo‘ladi.Tarbiyalanganlik ijtimoiylashuvni o‘rganish jarayoni sifatida qaraladigan Yosh psixologiyasida olingan natijalarga asoslanadi. Bola o‘zini egotsentrik emas, balki tarbiyali tutishi uchun tarbiyalanganlik qanday rag‘batlantirilishi kerak? Tarbiya o‘z mohiyatiga ko‘ra ijtimoiy jihatdan ijobiy ehtiyojlarni hosil qilishidir. Agar ta’lim shaxsning ongini shakllantirish bo‘lsa, tarbiya uning ongsizlik sohasiga ta’sir etishdir. Bolalarga ularni tarbiyalaydiganlarga hissiy yaqinlik xos. Odatda 6 oylik bolalar unga g‘amxo‘rlik qiladigan ota-onasiga bog‘lanib qoladilar. Ota-onaning oldida, ular bilan muloqotda bo‘lish bolalarga juda yoqadi, ularning yo‘qligi bolaga yoqmaydi. Ota-onaning g‘amxo‘rligini bildiradigan so‘zlar, xatti-harakatlar bola uchun juda katta ahamiyatga ega, uni erkalamaslik, suymaslik salbiy ahamiyatga ega bo‘ladi. Xulq-atvorning dastlabki ijtimoiylashuvi xuddi shu o‘rganish jarayoni orqali sodir bo‘lishi mumkin: xulq-atvorning istalgan shakllari g‘amxo‘rlik va e’tibor bilan taqdirlanadi, kutilmagan shakllari esa qo‘llab-quvvatlanmaydi. Lekin, yaxshi xulq-atvorni rag‘batlantirish va yomon xulq-atvor uchun jazolash axloqiy ijtimoiylashuvning kichik bir qismidir. Biz ko‘rib chiqkan xulq-atvor hamma bolalarga ham taalluqli emas.
Xulosa qilib aytganda, mustaqil jamiyatning baxt-saodati yo‘lida halol mehnat qilish; jamiyat boyligini saqlash va ko‘paytirish yo‘lida har bir kishining tinmay g‘amxo‘rlik qilishi, ijtimoiy burchni yaxshi anglash; jamiyat hayotida va shaxsiy hayotda halollik va rostgo‘ylik, axloqiy sofdillik, odamiylik va kamtarlik, milliy va irqiy adovatlarga aslo yo‘l qo‘ymaslik va shu kabilar tarbiya jarayonining muhim hislatlaridir.
IX TOPSHIRIQ
Ta’lim jarayonida qo‘llanuvchi ko‘rgazmali qurol va vositalarning turlari
Vazifa: Ta’lim jarayonida keng qo‘llanuvchi har xil ko‘rgazmali qurol va vositalar ko‘rgazmalilikning qaysi turiga kirishini ko‘rsating. Bunda quyida sanab o‘tilgan ko‘rgazmali qurol va vositalarning tartib raqamini o‘zlari oid bo‘lgan ko‘rgazmalilik turining nomi keltirilgan tegishli soha ostidagi bo‘sh katakchalarga kiritish talab qilinadi.

№	Ko‘rgazmali qurol va vositalardan namunalar	Ko‘rgazmalilik turlari
1	Chizmalar, sxemalar	Predmetli ko‘rgazmalilik
2	Ko‘rgazmali tajribalar
3	Og‘zaki misollar	Tasviriy ko‘rgazmalilik
4	Jadvallar, diagrammalar
5	Obrazli nutq	Nutqiy ko‘rgazmalilik
6	Ekskursiyalar, sayohatlar

X TOPSHIRIQ

Ta’lim jarayonida o‘quvchilar o‘quv motivatsiyasi muammosi
1-Vazifa: O‘quvchining o‘quv motivlariga quvvat beradigan ichki, tashqi va shaxsiy manbalarni belgilang. Bunda quyidagi jadvalda keltirilgan o‘quv motivlariga tayanch bo‘ladigan har bir omilning qanday manbaga oid ekanini hisobga olib, manba ostidagi satrda uning tartib raqamini ochiq qoldirish, tegishli manbaga aloqasi bo‘lmagan omillar tarib raqami ustidan esa chizib qo‘yish talab qilinadi.

№	O‘quv motivlariga tayanch bo‘ladigan omillar	O‘quv motivlariga quvvat beruvchi Manbalar
1	Shaxsning faollikka bo‘lgan ehtiyoji	Ichki manbalar
2	Shaxsning hayotiy ideallari	1	2	3	4	5	6
3	Shaxsga jamiyat qo‘yuvchi talablar	Tashqi manbalar
4	Shaxsning axborotga bo‘lgan ehtiyoji	1	2	3	4	5	6
5	Shaxsning qiziqishlari	Shaxsiy manbalar
6	Shaxsni qurshab turgan shart-sharoit	1	2	3	4	5	6

2-Vazifa: O‘quv faoliyatida muvaffaqiyatsizlikdan qochish-muvaffaqiyata intilish motivlaridan biri ustun bo‘lgan o‘quvchilar uchun xos xususiyatlarni ko‘rsating. Bunda quyidagi jadvalda muvaffaqiyatsizlikka uchrashdan qochishga yoki muvaffaqiyatga intilishga motivlashgan o‘quvchining tegishli xususiyatlariyozilgan satr va o‘quv faoliyatidagi etakchi motiv nomi ko‘rsatilgan ustun o‘zaro kesishgan joyga biror belgi qo‘yish talab qilinadi.

№	Muvaffaqiyatga intilish yoki muvaffaqiyatsizlikdan qochishga motivlashgan o‘quvchining xususiyatlari	Muvaffaqiyatgaerishishg intilish motivi	Muvaffaqiyatsizlikka uchrashdan qochish motivi
1	Faoliyat samaradorligi tashqi nazoratga unchalik bog‘liq emasligi
2	Mas’uliyatli topshiriqlarni bajarishda ulardan voz kechishga yordam beruvchi sabablarni qidirish
3	Ekstremal maqsadlarni, ya’ni yoki o‘ta oson, yoki juda qiyin maqsadlarni o‘z oldiga qo‘yish
4	Vaqt tanqisligi sharoitida muammoli mazmundagi topshiriqni bajarishda ish samaradorligining odatda ortishi
5	Muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlik ketma ket ro‘y berganda muvaffaqiyatga mubolag‘ali bahoning berilishi
6	Ko‘pincha murakkablik darajasi o‘rtacha yoki biroz yuqori bo‘lgan maqsadlarni o‘z oldiga qo‘yish
7	Biror topshiriqni bajarishda muvaffaqiyatsizlik ro‘y berganda unga qiziqishning ko‘pincha ortishi
8	Muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlik ketma ket yuz bersa muvaffaqiyatsizlik mubolag‘ali darajada baholanishi
9	Vaqt tanqisligi sharoitida muammoli mazmundagi topshiriqni bajarishda ish samaradorligi odatda pasayishi
10	Biror topshiriqni bajarishda muvaffaqiyatsizlik ro‘y berganda unga qiziqishning ko‘pincha kamayishi

XI TOPSHIRIQ

Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar
Vazifa: O‘quv materialining samarali o‘zlashtirilishiga ancha sezilarli ta’sir ko‘rsatadigan tashqi omillarning mazmunini belgilang. Bunda quyida berilgan har bir tavsifning qaysi omilga tegishli ekanini aniqlashtirib, keltirilgan jadvalning javoblar maydonidagi diagonal bo‘yicha ajratilgan katakchalarning yuqori bo‘linmasida muayyan omilning tartib raqami pastki bo‘linmasida unga mos tavsifning tartib raqami keltirish talab qilinadi.

№	Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi omillar	№	Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi omillarning tavsifi
1	O‘quv materialining shakli	1	O‘quv materialida aks etuvchi ma’lumotlarda ifodalunuvchi omil
2	O‘quv materialining emotsional xususiyatlari	2	O‘quv materialining qanday ko‘rinishda taqdim etilishida ifodalanuvchi omil
3	O‘quv materialining hajmi	3	O‘quv materialini o‘zlashtirishga sarf etiladigan vaqt va xatolar miqdorida ifodalanuvchi omil
4	O‘quv materialining anglanganlik darajasi	4	O‘quv materialini o‘zlashtirish muayyan vazifalarni hal etishga qanchalik kerakligida ifodalanuvchi omil
5	O‘quv materialining mazmuni	5	O‘quv materialini tushunish shaxs tegishli bilimlarga qanchalik egaligiga bog‘liqligida ifodalanuvchi omil
6	O‘quv materialining ahamiyat darajasi	6	O‘quv materialinining tarkibiy qismlari o‘rtasidagi aloqa qanday o‘rnatilishida ifodalanuvchi omil
7	O‘quv materialining murakkablik darajasi	7	O‘quv materiali tarkibiga kiruvchi alohida elementlar miqdorida ifodalanuvchi omillar
8	O‘quv materialining tarkibiy tuzilishi	8	O‘quv materiali shaxsda qanchalik muayyan his-kechinmalarni uyg‘otishida ifodalanuvchi omillar

Javoblar maydoni

XII TOPSHIRIQ

O‘quvchilar xulq-atvorining salbiy shakllari va ularning sabablari
Vazifa: Ayrim o‘quvchilarning xulqida kuzatiladigan salbiy xulq-atvor shakllarining sabablarini ko‘rsating. Bunda quyidagi jadvalda sanab o‘tilgan salbiy xulq sabablarining tartib raqamini jadvalning javoblar maydonida tegishli salbiy xulq-atvor namunasi qarshisidagi bo‘sh katakchalarga kiritish talab qilinadi.

№	Salbiy xulq-atvor sabablari	Salbiy xulq-atvor shakllari	Javoblar maydoni
1	Bolaning faqat og‘ir, balki nisbatan engil mehnat faoliyati ham ota-ona tomonidan chegaralanishi	Qaysarlik
2	Bolaning ortiqcha maqtanchoqligi, gapdonligi, o‘ziga e’tibor qaratish, boshqalarni hayratlantirish istagi
3	Bolaning to‘g‘ri yo‘nalishda ro‘yobga chiqarilmay kelayotgan ichki jo‘shqinligi, tashabbuskorligi	Yolg‘onchilik
4	Bolaning jasurlik, mardlik asida nima ekanini noto‘g‘ri tushunishi
5	Bolaning mustaqillikka intilishi, shaxsiy xohish-irodasini namoyish etishga noo‘rin urinishi	Dangasalik
6	Bola tashabbuskorligining kattalar tomonidan qo‘pol va asossiz ravishda cheklanishi
7	Bolaning jazo hamda ta’qibdan xavotirlanishi va qo‘rqishi	Qo‘rslik
8	Bolaning kattalar tomonidan nohaq ravishda ayblanishi
9	Bolaning ochiq samimiy munosabat bilan dangallik, cho‘rtkesarlikning o‘zaro farqini yaxshi tushunmasligi	Intizomsizlik
10	Bolaning harakatlariga o‘qituvchi tomonidan etarli e’tibor va rag‘bat ko‘rsatilmasligi

IX TOPSHIRIQ javobi
Tarbiya institutlarining xususiyatlari
Vazifa: Tarbiya jarayoni uchun ma’sul institutlarining o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlarni ko‘rsating. Bunda quyidagi jadvalning javoblar maydonida xar bir institutning nomi ostida keltirilgan raqamlardan uning xususiyatiga mos tartib raqamni ochiq qoldirib, muayyan institutga tegishli bo‘lmagan xususiyatlarning raqami ustidan chizib qo‘yish talab qilinadi.

№	Tarbiya institutlarining xususiyatlari	Tarbiya institutlari
1	Aynan bir tarbiyaviy ahamiyatga ega ta’sirni istalgancha qaytadan amalga oshirish imkoniyatining mavjudligi	Oila
		1	2	3	4	5
2	Tarbiyaviy ta’sir jarayonida bolaga individual jihatdan yondashish imkoniyatining nisbatan chegaralanganligi	Ta’lim muassasasi
		1	2	3	4	5
3	Tarbiyaviy ta’sirning ushbu ta’sirni amalaga oshiruvi shaxslar intellektual va madaniy tayyorgarlik darajasi bilan chegaralanganligi	OAV
		1	2	3	4	5
4	Shaxs tomonidan tarbiyaviy ta’sir sub’ektlariga xos qarashlar, qadriyatlar namuna sifatida qabul qilinishi	San’at va adabiyot
		1	2	3	4	5
5	Shaxsning axloqiy tarbiyasi bilan parallel ravishda tarbiyaviy ta’sir hisobiga uning umumiy madaniyati yuksaltirilishi	Referent guruhlar

Ta’lim jarayonida qo‘llanuvchi ko‘rgazmali qurol va vositalarning turlari

№	Ko‘rgazmali qurol va vositalardan namunalar	Ko‘rgazmalilik turlari
1	Chizmalar, sxemalar	Predmetli ko‘rgazmalilik
2	Ko‘rgazmali tajribalar	2	6
3	Og‘zaki misollar	Tasviriy ko‘rgazmalilik
4	Jadvallar, diagrammalar	1	4
5	Obrazli nutq	Nutqiy ko‘rgazmalilik
6	Ekskursiyalar, sayohatlar	3	5

X TOPSHIRIQ javobi
Ta’lim jarayonida o‘quvchilar o‘quv motivatsiyasi muammosi
1-Vazifa

№	O‘quv motivlariga tayanch bo‘ladigan omillar	O‘quv motivlariga quvvat beruvchi Manbalar
1	Shaxsning faollikka bo‘lgan ehtiyoji	Ichki manbalar
2	Shaxsning hayotiy ideallari	1	2	3	4	5	6
3	Shaxsga jamiyat qo‘yuvchi talablar	Tashqi manbalar
4	Shaxsning axborotga bo‘lgan ehtiyoji	1	2	3	4	5	6
5	Shaxsning qiziqishlari	Shaxsiy manbalar
6	Shaxsni qurshab turgan shart-sharoit	1	2	3	4	5	6

2-Vazifa

№	Muvaffaqiyatga intilish yoki muvaffaqiyatsizlikdan qochishga motivlashgan o‘quvchining xususiyatlari	Muvaffaqiyatga erishishga intilish motivi	Muvaffaqiyatsizlikka uchrashdan qochish motivi
1	Faoliyat samaradorligi tashqi nazoratga unchalik bog‘liq emasligi	√
2	Mas’uliyatli topshiriqlarni bajarishda ulardan voz kechishga yordam beruvchi sabablarni qidirish		√
3	Ekstremal maqsadlarni, ya’ni yoki o‘ta oson, yoki juda qiyin maqsadlarni o‘z oldiga qo‘yish		√
4	Vaqt tanqisligi sharoitida muammoli mazmundagi topshiriqni bajarishda ish samaradorligining odatda ortishi	√
5	Muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlik ketma ket ro‘y berganda muvaffaqiyatga mubolag‘ali bahoning berilishi		√
6	Ko‘pincha murakkablik darajasi o‘rtacha yoki biroz yuqori bo‘lgan maqsadlarni o‘z oldiga qo‘yish	√
7	Biror topshiriqni bajarishda muvaffaqiyatsizlik ro‘y berganda unga qiziqishning ko‘pincha ortishi	√
8	Muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlik ketma ket yuz bersa muvaffaqiyatsizlik mubolag‘ali darajada baholanishi	√
9	Vaqt tanqisligi sharoitida muammoli mazmundagi topshiriqni bajarishda ish samaradorligi odatda pasayishi		√
10	Biror topshiriqni bajarishda muvaffaqiyatsizlik ro‘y berganda unga qiziqishning ko‘pincha kamayishi		√

XI TOPSHIRIQ javobi
Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar

№	Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi omillar	№	Ta’lim samaradorligiga ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi omillarning tavsifi
1	O‘quv materialining shakli	1	O‘quv materialida aks etuvchi ma’lumotlarda ifodalunuvchi omil
2	O‘quv materialining emotsional xususiyatlari	2	O‘quv materialining qanday ko‘rinishda taqdim etilishida ifodalanuvchi omil
3	O‘quv materialining hajmi	3	O‘quv materialini o‘zlashtirishga sarf etiladigan vaqt va xatolar miqdorida ifodalanuvchi omil
4	O‘quv materialining anglanganlik darajasi	4	O‘quv materialini o‘zlashtirish muayyan vazifalarni hal etishga qanchalik kerakligida ifodalanuvchi omil
5	O‘quv materialining mazmuni	5	O‘quv materialini tushunish shaxs tegishli bilimlarga qanchalik egaligiga bog‘liqligida ifodalanuvchi omil
6	O‘quv materialining ahamiyat darajasi	6	O‘quv materialinining tarkibiy qismlari o‘rtasidagi aloqa qanday o‘rnatilishida ifodalanuvchi omil
7	O‘quv materialining murakkablik darajasi	7	O‘quv materiali tarkibiga kiruvchi alohida elementlar miqdorida ifodalanuvchi omillar
8	O‘quv materialining tarkibiy tuzilishi	8	O‘quv materiali shaxsda qanchalik muayyan his-kechinmalarni uyg‘otishida ifodalanuvchi omillar

Javoblar maydoni
1 2	2 8	3 7	4 5	5 1	6 4	7 3	8 6

XII TOPSHIRIQ javobi

O‘quvchilar xulq-atvorining salbiy shakllariva ularning sabablari

№	Salbiy xulq-atvor sabablari	Salbiy xulq-atvor shakllari	Javoblarmaydoni
1	Bolaning faqat og‘ir, balki nisbatan engil mehnat faoliyati ham ota-ona tomonidan chegaralanishi	Qaysarlik	5	6
2	Bolaning ortiqcha maqtanchoqligi, gapdonligi, o‘ziga e’tibor qaratish, boshqalarni hayratlantirish istag
3	Bolaning to‘g‘ri yo‘nalishda ro‘yobga chiqarilmay kelayotgan ichki jo‘shqinligi, tashabbuskorligi	YOlg‘onchilik	2	7
4	Bolaning jasurlik, mardlik asida nima ekanini noto‘g‘ri tushunishi
5	Bolaning mustaqillikka intilishi, shaxsiy xohish-irodasini namoyish etishga noo‘rin urinishi	Dangasalik	1	10
6	Bola tashabbuskorligining kattalar tomonidan qo‘pol va asossiz ravishda cheklanishi
7	Bolaning jazo hamda ta’qibdan xavotirlanishi va qo‘rqishi	Qo‘rslik	8	9
8	Bolaning kattalar tomonidan nohaq ravishda ayblanishi
9	Bolaning ochiq samimiy munosabat bilan dangallik, cho‘rtkesarlikning o‘zaro farqini yaxshi tushunmasligi	Intizomsizlik	3	4
10	Bolaning harakatlariga o‘qituvchi tomonidan etarli e’tibor va rag‘bat ko‘rsatilmasligi

XIII TOPSHIRIQ javobi

Tarbiya institutlarining xususiyatlari

№	Tarbiya institutlarining xususiyatlari	Tarbiya institutlari
1	Aynan bir tarbiyaviy ahamiyatga ega ta’sirni istalgancha qaytadan amalga oshirish imkoniyatining mavjudligi	Oila
		1	2	3	4	5
2	Tarbiyaviy ta’sir jarayonida bolaga individual jihatdan yondashish imkoniyatining nisbatan chegaralanganligi	Ta’lim muassasasi
		1	2	3	4	5
3	Tarbiyaviy ta’sirning ushbu ta’sirni amalaga oshiruvi shaxslar intellektual va madaniy tayyorgarlik darajasi bilan chegaralanganligi	OAV
		1	2	3	4	5
4	Shaxs tomonidan tarbiyaviy ta’sir sub’ektlariga xos qarashlar, qadriyatlar namuna sifatida qabul qilinishi	San’at va adabiyot
		1	2	3	4	5
5	Shaxsning axloqiy tarbiyasi bilan parallel ravishda tarbiyaviy ta’sir hisobiga uning umumiy madaniyati yuksaltirilishi	Referent guruhlar
		1	2	3	4	5

12 –MAVZU:O`QITUVCHI PSIXOLOGIYASI

Reja:

1. Pedagogik faoliyatning psixologik xususiyatlari.

2. Pedagog shaxsi va unga qo‘yiladigan talablar.
3. O‘quv jamoasini boshqarishning psixologik asoslari.
4. Pedagog o‘z ilmiy, o‘quv-uslubiy salohiyatini oshirishning psixologik muammolari.