Umumiy o‘rta ta’limning 5-11-sinfiuchun“Biologiya” to‘garak reja

2.Ekologiyada foydalaniladigan usullar.
Ekologiyani foydalaniladigan usullari asosan qo’yidagilardan iborat.

1.Tasvirlash usuli.

2.Taqqoslash usuli.

3.Tajriba usuli.

4.Modellashtirish usuli.

Yuqoridagi birinchi uchta uslublari deyarli biologiya fanlari foydalanadigan uslublardir. Ekologiyada tajriba va modellashtirish uslublaridan keng foydalaniladi.

.Ekologiya fanining vazifalari.
Ekologlarning kelajakdagi amaliy vazifalari inson ehtiyojini yanada qondirishga qaratilgan holda antropogen biostenozlarni qayta ko’rib chiqish va ularni mahsuldorligini va barqarorligini oshirilishga qaratilishi zarur.

“Inson va biosfera ” deb nomlanuvchi xalqaro dasturda keyingi yillarda ekologiya sohasida hamda inson tomonidan atrof-muhitni o’rganishning aniq ilmiy o’ynalishlari belgilab berilgan:

----- Hayot jarayoni qonuniyatlarini o’rganish.

----- Insonni tabiiy tizimlarga va biosferaga ta’sirini bir butun holda o’rganish.

----- Biologik resurslardan oqilona foydalanishning ilmiy asoslarini ishlab chiqish.-

---- Inson faoliyati natijasida tabiatdagi o’zgarishlarni oldindan bilish.

-----Biosferada kuzatilgan jarayonlarni boshqarish va insonning yashash muhitini saqlash.

---- Populyastiyalar sonini boshqarish.

---- Zararkunanda turlarga qarshi kurash uchun kimyoviy moddalarni qo’llashni minimum darajada foydalanish chora-tadbirlarini ishlab chiqish.

---- Sanoat majmualarini ko’rishda ekologik ekspertiza o’tkazish.

---- Buzilgan va izdan chiqqan tizimlarni qayta tiklash.{K/X oborotidan chiqqan erlarni rekul’tivastiyalash, yaylovlarni tiklash, suv xavzalari mahsuldorligini oshirish.}

---- Ovchilikni xo’jalik sohasiga o’tkazish.

Aћoli sonining yildan yilga oshib borishi sanoat va transportning rivojlanishi, fan texnikaning taraќќiy etishi, insonning biosferaga ko'rsatayotgan ta'sir doirasini kengaytirib bormoќda. Bu esa o'z navbatida u yoki bu ekologik muommolarning kelib chiќishiga sabab bo'lmoќda.

Ekologik muommo deganda insonning tabiatga ko'rsatayotgan ta'siri bilan boѓliќ ћolda tabiatning insonga aks ta'siri, ya'ni uning iќtisodiyotiga, ћayotida xo'jalik aћamiyatiga molik bo'lgan jarayonlar, tabiiy ћodisalar bilan boѓliќ (stixiyali talofatlar, iќlimning o'zgarishi, ћayvonlarning yalpi ko'chib ketishi va boshќalar) ћar ќanday xodisa tushuniladi. Ekologik muammolar 3 guruћga bo'linadi.

1.      Umumbashariy (global)

1.      Umumbashariy (global)

2.      Mintaќaviy (regional)

3.      Maћalliy (lokal)

Dunyo bo'yicha kuzatiladigan tabiiy, tabiiy antropogen yoki sof antropogen xodisalar umumbashariy muammolar deb ќaraladi. Ana shunday umumbashariy muammolarga ba'zi bir misolar keltirish mumkin:

Issiќxona samarasi. Ya'ni atmosfera tarkibida issiќxona gazlarining (karbonat angidridi, metan, azot chala oksidi va shu kabilarning) ko'payishi natijasida er yuzi isib, iќlim o'zgarib bormoќda. Bu to'ѓrida iќlim va uni o'zgarishi bo'limida batafsil ma'lumotlar keltiriladi.

Ozon ќatlamining siyraklanishi. Ozon ќatlami atmosferaning muћim tarkibiy ќismi ћisoblanadi, u iќlimga va er yuzasidagi barcha tirik organizmlarni nurlanishdan saќlab turadi. Ozon ќuyosh nurlari ta'sirida kislorod, azod oksidi va boshќa gazlar ishtirokida ћosil bo'ladi. Ozon kuchli ultrabinafsha nurlarni yutib ќolib, er yuzidagi tirik organizmlarni ћimoya ќiladi. Ultrabinafsha nurlarning ortishi tirik organizmlarga salbiy ta'sir etadi. Ultrabinafsha nurlar ta'sirida nurlanish odamlarda terining kuyishiga olib keladi. Bugungi kunda teri raki bilan kasallanish ushbu nurlar ta'sirida kelib chiќayotganligi aniќlangan.

Chuchuk suv muammosi. Chuchuk suvning biosferadagi roli juda katta. Gidrosferada chuchuk suv miќdori juda oz bo'lib, u 2,8 % ni tashkil etadi. Chuchuk suv zaћirasi asosan ќutblardagi muzliklardir.