Umumiy o‘rta ta’lim

TUT DARAXTI. IPAK QURTI

Tut daraxti

Ilgari tut daraxti deyarli har bir xonadonda o‘sgan.
Odamlar uning soyasida dam olishgan.
Tut daraxti dalalarda va ko‘cha bo‘ylarida o‘sadi. Bargi yirik, tiniq, yashil rangda bo‘ladi.
Tut daraxtining mevasi boshqa
mevalarga nisbatan erta pishadi

(84-rasm).
«Balxi tut» deb ataladigan navining mevasi yirik va mazali bo‘ladi.
Viloyatlarda tut daraxti alo-

84. 
    rasm. Tut daraxtining bargi va mevasi.
    

hida maydonlarga ekilib, tutzorlar barpo qilingan. Mart oyi oxirida tut daraxtining kurtaklari ochilib,
barg yoza boshlaydi.


77

O‘zbekistonda bu daraxtning barglari bilan ipak qurti boqiladi.

Aprel oyi boshidan yosh barglari terib olinib, ipak qurti boqila boshlanadi. Oyning o‘rtalaridan esa tut novdalari kesilib, barglari ipak qurtlariga beriladi.
Novdalari kesib olingan tut daraxtidan may oyidan boshlab yangi novdalar chiqa boshlaydi.
Bu novdalari kuzda pishib yetiladi. Kuz oxirlarida barglari sarg‘ayib to‘kiladi.

Ipak qurti

Ipak qurti, asosan, xonadonlarda boqiladi. Aprel oyi boshlarida ipak qurti tuxumlari ochilib qurtlar chiqadi. Tuxumidan chiqqan qurtlar xonadonlarga tar- qatiladi.
Qurt boqilayotgan xona harorati muntazam +28°C dan +30°C gacha bo‘lishi kerak. Xona namligi bir me’yorda saqlanishi, havosi almashtirib turilishi lozim.
Dastlabki kunlari qurtlarga tut daraxtining yangi chiqayotgan barglari qiymalab beriladi. 5—6 kundan keyin barglar butunligicha solinadi.
Qurtlar kun sayin o‘sib, 23—25 kunda pilla o‘ray boshlaydi (85-rasm).
Pilla ichida qurt g‘umbakka aylanadi. So‘ngra pillalar terib olinadi (86-rasm) va davlatga topshiriladi.


78

85. 
    rasm. 1 – ipak qurti; 2 – pillasi; 3 – g‘umbagi;
    

4 – kapalagi.

85. 
    rasm. Ipak qurti so‘risidagi pillalar.
    

Pillalardan olingan ipak tolasidan atlas va shoyi ma- tolar to‘qiladi.
Kelgusi yil uchun ipak qurti tuxumini olish maq- sadida eng sifatli pillalar saralanib, laboratoriyalarga yuboriladi.
Pilla ichidagi qurt g‘umbagi kapalakka aylanadi va pillani yorib chiqadi. Ipak qurti kapalaklari qo‘ygan tuxumlar laboratoriyada yig‘iladi va saqlanadi.