Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

194

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

chiqish  eng  muhim  va  dolzarb  masala  hisoblanadi.  Nazarimda,  bugungi  kunda 

maktablarda o‘tiladigan kimyo fanining mazmuni bir qadar zamon talabiga javob bera 

olmay  qolgan.  O‘n  besh  yillik  ish  faoliyatim  davomida  shu  narsaga  amin  bo‘ldimki, 

aksariyat o‘quvchilar (bu 50% dan ortiqroqni tashkil qiladi) kimyo fanidan sayoz bilim 

bilan  maktabni  tugatadi.  Hattoki,  ularni  aksariyati  bu  fanni  nima  uchun  o‘rganishi 

kerakligini  anglay  olmay  ensasi  qotadi.  Men  buning  sababi  fanni  mazmunini  ochib 

berishda, mavzularni o‘rganish ketma-ketligidagi bog‘liqliklarning yo‘qligi va ularning 

mazmunidagi  sayozliklar,  boshqa  tabiiy  (masalan  matematika,  fizika,  geografiya, 

bilogoiya  kabi)  fanlar  bilan  aloqadorlikning  kamligida,  o‘rgangan  bilimlarini  hayotda 

qayerda  ishlatishi  mumkinligini  tushuntiruvchi  kompitentlilikning  yo‘qligida  deb 

bilaman. 

Maktabda kimyo fani 7-sinfdan boshlab o‘tilar ekan, avvalo, ularda fan haqidagi 

tasavvurlarni  amaliy  tajribalarni  ko‘proq  bajarish  orqali  shakllantirish  kerak.  Buning 

uchun  amaliy  va  laboratoriya  ishlariga  ko‘proq  soat  ajratilishi  kerak.  Laboratoriya  va 

amaliy mashg‘ulotlar mazmuni asosan hayotiy kimyoviy jarayonlar va kimyoning analiz 

sintez  metodlariga  asoslangan  bo‘lsa,  bu  bolada  ham  tayanch,  ham  fanga  oid 

kompitensiyalarni  shakllantirishda  muhim  rol  o‘ynaydi.  Har  safar  boshlang‘ich  7-

sinflarda  amaliy  mashg‘ulotlarni  demonstratsion  bajarib,  nimani  o‘rgandingiz,  xulosa 

yozinglar desam, ko‘pchilik o‘quvchilar “Kimyo fani juda qiziq ekan, men endi doim 

darslarga  ishtirok  etaman”  kabi  fikrlarni  qayd  etadi.  Go‘yoki  birinchi  marta  dars 

o‘tilayotgandek, aslida qator mavzular o‘tilgan, lekin… 

2008-yil DTS va o‘quv dasturlar qayta ko‘rib chiqilib, sinflarda takror o‘tiladigan 

mavzular qisqartirilib, murakkab mavzular KHK va Al ga o‘tkazilgan edi. Endi esa 11-

sinf  darslik  va  undagi  mavzular  quyi  sinfdagi  mavzularni  takrorlanishi  asosida 

shakllantirilgan.  Agar  shu  mavzular  quyi  sinflar  uchun  murakkablik  tug‘dirsa,  ularni 

to‘lig‘icha  yuqori  sinfda  o‘tilib,  quyi  sinflarda  to‘liq  soatlar  ko‘p  sondagi  amaliy 

mashg‘ulotlar  asosida  o‘quvchilarga  bu  fanni  nima  uchun  o‘rganish  kerakligi 

tushuntirilsa, bolalarda  fanni o‘zlashitirishda  qiziqish ham  ortadi, ularda  maktabdanoq 

tadqiqotchilikka qiziqish uyg‘onadi. Masalan, sof modda va aralashmalar mavzusi juda 

ko‘p tajribalarni bajarib ko‘rishga imkon beradi. Jumladan: “Iflos osh tuzini tozalash”, “ 

Suv  va  moy  kabi  bir-biriga  aralashmaydigan  suyuqliklarni  ajratish”,  “Magnitga 

tortiladigan metal zarrachalari bilan ifloslangan aralashmalarni tozalash”, “Suvda yaxshi 

eriydigan,  amalda  erimaydigan  aralashmalarni  ajratish”,  “Oltingugurt  rudalarini 

flotatsiyalab  tozalash”  “Loyqa  suvni  dekantatsiyalab  yoki  filtrlab  tozalash”,  “qaynash 

harorati turlicha bo‘lgan gomogen suyuq aralashmalarni haydash orqali ajratish” va h. 

Kimyoviy  reaksiyalarni  sodir  bo‘lishida  esa  oddiy  sharoitda  boradigan,  qizdirganda 

boradigan, katalizator ta’sirida boradigan tajribalarni namoyish qilish, buyumlarni sirtini 

turli metal qoplamalar bilan qoplashni amalda bajarish orqali o‘quvchilarda elektroliz va 

metallarni  korroziyadan  asrashni  o‘rgatish,  yadro  reaksiyalar  mavzusida  radiaktiv 

---