Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

Nutq faoliyatining turlari 

Muloqot – kishilik jamiyatining birlamchi kommunikativ vositasidir. Xoh ona tili, 

xoh xorijiy tilda bo‘lsin, muloqot jarayoni nutq shakllari orqali amalga oshiriladi. Nutq 

esa og‘zaki yoki yozma ravishda bo‘lishi mumkin. Muloqot jarayonida inson nutq hosil 

qiladi yoki nutqni qabul qiladi. 

Ma’lumki, nutq faoliyatining 4 ta turi mavjud. Bular: so‘zlash, tinglash, o‘qish va 

yozish. Agar nutq faoliyatining bu turlarini ko‘nikma deb qabul qiladigan bo‘lsak, u holda 

bu ko‘nikmalar xoh ona tili bo‘lsin, xoh tili bo‘lsin – til bilishning asosini tashkil etadi. 

Tilni  o‘rgatishda  har  bir  o‘qituvchining  o‘z  uslubi  va  yondashuvi  bo‘ladi.  O‘qituvchi 

o‘quvchilar yoshi, qiziqishi, o‘zlashtirish darajalarini hisobga olgan holda, umumdidaktik 

uslublar bilan bir qatorda faqat o‘zigagina xos uslubga ham ega bo‘lishi ayni muddaodir. 

Xorijliklar o‘zbek tilini samarali o‘rganishlari uchun ingliz va boshqa chet tillarni 

o‘rganishda qabul qilingan zamonaviy texnologiya hisoblangan “Skills” bilimlarini tatbiq 

etish  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  “Skills”  bilimlari  nutq  faoliyatining  4  ko‘nikmasi: 

tinglash, yozish, o‘qish va gapirish asosida shakllantirilgan. 

Aksariyat hollarda, til o‘rganish va uni bilish uchun fonetika, grammatika va leksika 

kabi lingvistik fanlarni bilish yetarli, degan fikr ongimizga o‘rnashib qolgan. Agar chuqur 

tahlil qiladigan bo‘lsak, fonetika, grammatika va leksika nutq faoliyatining turlari emas, 

ular nutqni grammatik jihatdan teran o‘rganishga xizmat qiladigan lingvistika fanining 

bo‘limlaridir. Shuning uchun ularni bilvosita o‘rganish kerak. Dastlabki asosiy e’tiborni 

esa eshitish, so‘zlash, o‘qish va yozishga qaratish lozim. Bu ko‘nikmalarni egallagan har 

qanday o‘quvchi tilni amaliyotda qo‘llay olish darajasida o‘rganib olishi mumkin. Aynan 

yuqorida  qayd  etilgan  4  ta  ko‘nikma  ingliz  va  boshqa  chet  tillar  bo‘yicha  xalqaro 

imtihonlar dasturidan joy olganligi ko‘pchilikga ma’lum. 

Tilni  yangi  o‘rganayotgan  insonning  gapirish  ko‘nikmasi  xuddi  kichik  yoshdagi 

bolaning ona tilida dastlab gapirishni o‘rganishiga o‘xshab ketadi. Bolalik chog‘imizda 

ona  tilimizda  so‘zlar  ekanmiz,  biz  nutq  faoliyatining  aynan  mana  shu  4  ko‘nikmasini 

egallab  borganmiz.  Dastlab  eshitish  yoki  tinglash  ko‘nikmasi  shakllanadi.  Bolalar 

atrofdagilarning  nutqini  eshitadi  va  uni  tushunishga  harakat  qiladi.  Keyin  ikkinchi 

bosqich – gapirishga o‘tiladi. Gapirish ko‘nikmasini egallagan bolalar o‘qishni o‘rgana 

boshlashadi  va  nihoyat,  navbat  yozma  nutqga  keladi.  Bu  deyarli  har  doim  bir  xil 

kechadigan tabiiy jarayondir. Ona tilini o‘rganish jarayonida eshitish gapirishni o‘rganish 

---