Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

278

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

qismlarini yozishga va ikkinchi sinfdan boshlab maxsus tanlangan matn asosida bayon 

yozishga o‘rgatiladi. 

Bayon uchun tanlangan matnni o‘quvchilar bir ikki marta o‘qiydilar; bolalarning 

matn  mazmunini  to‘g‘ri  tushunganliklarini  aniqlash,  o‘qilgan  matnni  uning  g‘oyaviy 

mazmunini  qismlari  orasidagi  bog‘lanishni  to‘liq  bilib  olishga  qaratilgan  suhbat 

o‘tkaziladi, matn rejasi tuziladi lug‘at ishi o‘tkaziladi, muhimroq sintaktik tuzilmalarga 

va  tilning  tasviriy  vositalariga  diqqat  jalb  qilinadi.  Ayrim  gaplar,  hatto  matn  qismlari 

tuzdiriladi,  o‘quvchilar  bayon  matnini  mustaqil  yozadilar,  o‘qituvchi  esa  ular  ishini 

kuzatadi,  o‘qituvchi  sinfdagi  boshqa  o‘quvchilarga  halaqit  bermay  ayrim  bolalarga 

individual yordam beradi: bolalar yozgan bayonlarini o‘zlari tekshiradilar. 

O‘quvchilar yozgan bayon muhokama qilinayotganda, ular yozgan matnni bayon 

matniga  qiyoslash  maqsadga  muofiq  bo‘lib,  bu  ish  mazmunda  va  bolalar  bayoni  tilida 

yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni aniqlashga yordam beradi. 

Bayon o‘tkazishda o‘quvchilar matn mazmunini qanday tushunganliklari, o‘z fikr 

va  tushunchalarini  ijodiy  va  mustaqil  ifodalaganlari,  yozma  nutq  malakasi  va 

savodxonligi sinab ko‘riladi. 

Bayon uchun matn tanlashda esa o‘qituvchi quyidagilarga amal qilishi lozim: 

1. Bayon turi o‘quvchilarning kuchiga qarab belgilanadi. 

2. Matnlar mazmuni o‘quvchilar uchun mos bo‘lishi shart. 

3.  Bayon  ustida  ishlash  o‘quvchilarning  bog‘lanishli  nutqini  o‘stirishga  qaratilgan 

mashg‘ulotlarning boshqa turlari bilan chambarchas bog‘langan bo‘lishi zarur. 

Boshlang‘ich  sinf  ona  tili  dasturiga  ko‘ra  3-sinfda  40-60  so‘zdan  iborat  matnning 

mazmunini jamoa bo‘lib tuzilgan 3-5 ta reja asosida bayon yozish ko‘zda tutiladi. 

O‘quv  yilining  1-  yarmidan  yoziladigan  bayonlar  rejasi  asosan  o‘qituvchi  yordamida 

tuziladi, 2- yarim yildan mustaqil reja tuzish talab etiladi. 

Bunda dars quyidagi tartibda tashkil etiladi: 

1. O‘qituvchi bayon matnini o‘qib beradi, mazmun yuzasidan savol-javob o‘tkazadi. 

2. O‘quvchilar reja tuzishga kirishadilar, qiynalsalar, hikoya 2 marta o‘qib beriladi. 

3. O‘quvchilarning tuzgan rejasini taqqoslash: 1-o‘quvchi o‘qiydi, qolganlar o‘z rejalarini 

taqqoslaydilar. 

 O‘quvchilar tuzgan rejalari asosida bayon yozadilar. 

Reja har qanday o‘gzaki yoki yozma hikoya qilishning zaruriy pog‘onasi, uning 

“loyihasidir”. Reja tuzishga o‘rgatishda oldin nima haqida to‘xtalish, keyin uni qanday 

davom  ettirish,  undan  so‘ng  nima  haqida  aytish,  nihoyat  hikoyani  qanday  tugatish 

kerakligini  o‘quvchilarga  tushuntirish  foydali  usul  hisoblanadi.  Reja  avval  so‘roq  gap 

tarzida,  keyin  darak  gap,  oxiri  nominativ  gap  tarzida  tuziladi.  Bolalar  avval  o‘qigan 

hikoyalariga reja tuzadilar va uni reja asosida qayta hikoya qiladilar, keyin bayon rejasini 

tuzib shu asosda bayon yozadilar. O‘quvchilar yozgan bayondagi so‘zlar soni dasturda 

talab qilinganidan oshmasligi kerak.  

---