Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

227

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

Fizik  maydon  o‘ziga  xos  xossalarga  ega  masalan:  yorug‘lik  zarrasi  foton 

c=300 000km/soat  tezlikda  harakatlanishi  modda  esa  hamma  vaqt  maydon  tezligidan 

kichik  bo‘lgan  tezlikda  harakatlanishi  maydon  o‘zaro  ta’sirni  universial  o‘zatish 

xossasiga ega ekanligini tajribada namoyish qilib labaratoriya tajribalarida ko‘rsatiladi. 

Fizik maydonni o‘zaro ta’sirdan ajratib qarab bo‘lmasligi u o‘zaro ta’sirda namoyon 

bo‘lishi aytiladi. Fizik maydonni tushuntirishda quyyidagilar shakllanmog‘i kerak: 

1.  Fizik  maydon  materiyaning  bir  ko‘rinishi  bo‘lib  u  makroskopik  jarayonlarda 

moddadan farq qiladi. 

2. Fizik maydon modda bilan chambarchas bog‘langan bo‘lib modda zarra molekula 

atom yadro makrojismlar va hakozo orasidagi bog‘lanishlarni ifodalaydi. 

3. Fizik maydon – u yoki bu o‘zaro ta’sirlashuvida moddiy tashuvchi bo‘lib xizmat 

qiladi. 

Elektromagnit  maydon  elektromagnit  o‘zaro  ta’sirda  moddiy  tashuvchi  bo‘lishi 

bilan materiya ko‘rinishi ekanligini, zaryadlangan jismga ta’siri bilan isbotlanadi. 

Elektromagnit maydon ochiq elektr konturda hosil qilinib namoyish etish induktiv 

g‘altakda  hosil  bo‘ladigan  magnit  maydon  kondensatorda  plastinkalararo  hosil 

bo‘ladigan  elektr  maydondan  iboratdir  tashkil  etuvchilarga  ega  ekanligi  tushuntiriladi 

lekin  va  magnit  maydonlarni  ajratib  bo‘lmasligi  ularning  birligi  fazoda  tarqaluvchi 

elektromagnit  maydonga  ko‘rinadi.  Statik  elektr  maydon  tajribada  tashkil  etilib  uning 

maydon  kuchlanganligi  fazoning  har  bir  nuqtasida  vaqt  bo‘yicha  o‘zgarmay  qolishi 

elektromagnit  maydonga  esa  maydon  kuchlanganligi  fazoning  har  bir  nuqtasida  vaqt 

o‘tishi bilan o‘zgarishi o‘quvchilarga tushuntiriladi. 

Statik  maydon  bilan  harakatdagi  elektromagnit  maydonning  farqi  namoyish  etilib 

ko‘rsatilmog‘i kerak. 

Maydonning moddiyligini tushuntirishda namoyish tajribaning roli katta ekanligini 

unutmaslik kerak. har bir namoyish tajribada maydonlar ta’siri klassifikatsiyasini jadval 

qilib borish uni yuzaga keltiradigan faktlar, kuzatiladigan hodisalar jadvalda ko‘rsatilib 

tahlil qilish maqsadga muofiq bo‘lishini ko‘p yillik tajribada ko‘rsatadi. 

Yuqorida  ko‘rsatilgan  elektr  magnit  va  elektromagnit  maydonlar  ta’sirlarining 

barcha turlari jadval shaklida taqqoslanib ular haqida yagona tasavvur shakllanadi. 

Maydonning turlarini fizik hodisalarni tahlil qilishda ko‘rsatish juda katta ilmiy  – 

metodik  ahamiyatga  ega  bo‘lib  o‘quvchilarga  maydonni  materiyaning  ko‘rinishi 

ekanligini kengroq tushuntirish imkonini beradi. Masalan o‘tkazgichda elektr tokining 

oqishini  o‘tkazgichdagi  zaryadlangan  zarralarning  elektr  maydon  ta’siri  ostida 

harakatlanib  zaryadli  zarralar  oqimi  yuzaga  kelishini  ifodalash:  o‘tkazgichdagi 

harakatlanayotgan  zaryad  bilan  magnit  maydonning  o‘zaro  ta’siri  natijasida  tokli 

o‘tkazgichning  harakatga  kelishini  bilish  elektromagnit  maydonning  moddaga  ta’siri 

elektromagnit maydon bilan priyomnik antenasi o‘zaro ta’sirlashuvida antenna E.Yu.K 

---