Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 

1.  Hasanova  Sh.  Biologiya  darslarida  axborot  va  innovatsion  texnologiyalardan 

foydalanish. / O‘quv qo‘llanma. – T.: “Yangi asr avlodi”, 2012. – 128 b. 

2. H.T.Omonov, N.X.Xo‘jayev “Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat” 

T-“Iqtisodiyot moliya”-2009 

3. A.Xoliqov “Pedagogik mahorat” T-2009 

4. www. ziyonet. uz tarmog‘i 

 

GEOGRAFIYA DARSLARIDA TEKTONIK HARAKATLARNING 

IFODALANISHINI MAHALLIY MATERIALLAR YORDAMIDA O‘RGANISH 

 

Hamroqulova Xurshidaxon Mashrabovna,  

---

 

148

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

Farg‘ona viloyati Farg‘ona shahri 34 – umimiy o‘rta ta’lim maktabi geografiya fani 

o‘qituvchisi 

 

Maʼlumki,  O‘zbekistonda  2020-yil  Ilm,  maʼrifat  va  raqamli  iqtisodiyotni 

rivojlantirish  yili  deb  eʼlon  qilindi.  Prezidentimiz  Shavkat  Mirziyoyev  Oliy  Majlisga 

yo‘llagan  Murojaatnomasida  ham  har  yili  ilm-fanning  bir  nechta  ustuvor  yo‘nalishini 

rivojlantirish  zarurligini  taʼkidladi.  Xususan,  joriy  yilda  matematika,  kimyo-biologiya, 

geologiya kabi yo‘nalishlarda fundamental va amaliy tadqiqotlar faollashtirilib, olimlarga 

barcha shart-sharoitlar yaratib berish bo‘yicha ko‘rsatmalar berildi.  

 Mamlakatimizda foydali qazilmalarning 70 dan ortiq turi bo‘yicha 2 mingdan ortiq 

konlar aniqlangan. Lekin, qazib olish va qayta ishlash oson bo‘lgan tabiiy boyliklar son 

va  sifat  jihatdan  tobora  kamayib  bormoqda.  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti 

Sh.Mirziyoyev  2019-yil  1-iyul  kuni  geologiya  sohasini  yanada  rivojlantirish,  geologik 

qidiruv  va  qazib  olishni  kengaytirish  masalalariga  bag‘ishlangan  yig‘ilishda  sohadagi 

muammolar yechimiga alohida eʼtibor qaratdi. Geologiya faning taraqiyoti fundamental, 

ilmiy, innovatsion va amaliy tadqiqotlar bilan bir qatorda geografiya fanining rivoji bilan 

ham  uzviy  bog‘liqdir.  Ayniqsa,  umumtaʼlim  maktablaridagi  geografiyaga  oid 

darsliklarda geologiya bilan bog‘langan mavzularni chuqur va kengaytirib o‘tish zarurdir. 

Biz  maskur  maqolada  tektonik  harakatlarni  mahalliy  materiallar  asosida  kengroq 

tushuntirishga harakat qildik. Bu orqali maktab o‘quvchilarini geografiya va geologiya 

sohalariga bo‘lgan qiziqishlarini yanada kuchaytirishga erishamiz. 

Tabiatda 

ichki 

tafovutlarning 

kenglik 

va 

balandlik 

bo‘yicha 

differensiatsiyalanishida  asosan  vertikal  hamda  qisman  gorizontal  tektonik  harakatlar 

ustuvor ahamiyatga ega. To‘rtlamchi davrdagi tektonik harakatlar siklli xususiyatga ega 

bo‘lib,  tog‘  yonbag‘irlarida  supasimon  yuzalar  –  terrasalashgan  geokomplekslarning 

shakllanishiga sababchi bo‘lgan. Tektonik harakatlar tabiiy resurslarni hosil bo‘lishi va 

to‘planishida  yetakchi  omillardan  biridir  (Kleshenkov,  2008,  Abdug‘aniyev,  1987, 

Chiniqulov,  Jo‘liyev,  2010).  Shuning  uchun  yer  yuzasining  geologik  taraqqiyotini 

o‘rganish geografiya fanlar tizimidagi muhim vazifalardan biridir. 

Mavjud geografik darsliklar va qo‘llanmalarda landshaftlarning hozirgi qiyofasini 

shakllanishiga katta taʼsir ko‘rsatgan tektonik harakatlarning ahamiyati yetarlicha ochib 

berilmagan.  Masalan,  6-sinf  geografiya  darsligida  litosfera  mavzusi  berilgan  bo‘lib, 

mavzuda berilgan materiallar tektonik harakatlarning to‘liq mohiyatini ochib bermaydi. 

Darslikda  keltirilgan  misollar  ham  dunyo  okeani  yoki  materiklar  misolida  berilgan. 

Shuning  uchun  landshaftlarning  joylanishi  va  taraqqiyotida  bu  harakatlarning  o‘rnini 

mahalliy materiallar yordamida tushuntirish maqsadga muvofiqdir. 

Tektonik  harakatlarning  eng  muhim  xususiyati  shundaki,  yer  yuzasining  hozirgi 

qiyofasi shu harakatlar natijasida shakllangan. Demak, bu harakatlar taʼsir qilmagan yer 

yuzasining  biror  qismi  yo‘qdir.  Bu  harakatlar  tabiiy  komplekslarning  fizionomik 

---