Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

134

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

individual  yoki  yalpi  oʻqitishning  nisbati,  oʻquv-bilish  faoliyatining  faollik  darajasi, 

hamkorlikda  tashkil  etilgan  oʻquvchilarning  oʻquv-bilish  faoliyati  va  oʻqituvchining 

rahbarlik roli, pedagogik faoliyatining me’yorini belgilaydi.  

Yesipov  B.P.  tomonidan  chop  etilgan  “Основы  дидактики”  kitobida  oʻquv 

ishlarini tashkil etish shakllari oʻquvchilarning bilish faoliyati turlarining ketma-ketligi, 

oʻqituvchining  mazkur  faoliyatni  boshqarish  usullari,  mashgʻulotlarning  mazmuni, 

tarkibi  va  vaqtini  belgilaydi  deb  uqtirilgan.  Verzilin  N.M.,  Korsunskaya  V.M.  ta’rifi 

boʻyicha oʻqitish jarayonini tashkil etish shakllari – oʻqituvchi tomonidan tarbiyalovchi 

ta’lim jarayonida foydalaniladigan turli sharoit (biologiya oʻquv xonasi, ekskursiya, tirik 

tabiat  burchagi,  tabiat)da  oʻquvchilarning  oʻquv-bilish  faoliyatini  tashkil  etish 

tushuniladi. 

Oʻquvchilar tomonidan biologiya oʻquv fani dasturlari va DTS bilan me’yorlangan 

muayyan bilim, koʻnikma va malakalarni oʻzlashtirish, ularni tarbiyalash va rivojlantirish 

jarayoni  oʻqitishning  turli  shakllaridan  foydalanishni  taqozo  etadi.  Biologiya  oʻqitish 

metodikasida  oʻqitish  jarayonini  tashkil  etishning  turli  shakllari  belgilangan.  Ularga 

dastur  talablarini  amalga  oshiradigan  oʻqitishning  asosiy  shakli  boʻlgan  dars,  unga 

bogʻliq  holda  ekskursiyalar,  uy  ishlari,  darsdan  tashqari  ishlar  va  ixtiyoriy  ravishda 

tashkil  etiladigan  sinfdan  tashqari  mashgʻulotlar  kiradi.  Mazkur  oʻqitish  shakllari 

birgalikda biologiya oʻqitish shakllari tizimini tashkil etadi. 

 Ekskursiya – biologiyani oʻqitishning muhim shakli. 

Biologik  ekskursiyalar  –  sinf  yoki  muayyan  oʻquvchilar  guruhi  bilan  oʻquv  dasturiga 

muvofiq, oʻqituvchi tomonidan maktabdan tashqarida tabiiy muhit yoki sun’iy yaratilgan 

sharoitda ob’ektlarning yashash muhiti va unga bogʻliq holda oʻziga xos xususiyatlarini 

oʻrganish maqsadida oʻtkaziladigan oʻquv-tarbiya jarayonining muhim shakli sanaladi. 

Ma’lumki,  biologiya  oʻquv  fani  sifatida  oʻquvchilarni  tabiat,  tabiatning  anorganik 

tarkibiy  qismlari,  ulardagi  oʻzgarishlar  va  tirik  organizmlarning  oʻziga  xos  hayotiy 

jarayonlari, yashash muhitiga moslashishi, ekologik jamoalar, ularda modda va energiya 

almashinuvining xususiyatlari bilan tanishtiradi. 

Oʻqituvchi  rahbarligida  tabiatdagi  mavsumiy  oʻzgarishlarlarni  kuzatish,  tirik 

organizmlarning xilma-xilligi, yashash muhitiga moslashishi, ular oʻrtasidagi biotik aloqa 

formalarini  oʻrganish,  oʻquvchilarda  olamni  yaxlit  tasavvur  qilish,  tabiiy  jamoalarning 

tarkibiy qismlari oʻrtasidagi aloqadorlik haqidagi bilimlarni shakllantirish, tabiiy muhitda 

tirik  organizmlarning  yashash  sharoiti  bilan  tanishish  maqsadida  ekskursiyalar  tashkil 

etiladi.  

Ekskursiyaning  turlari.  Umumiy  oʻrta  ta’lim  maktablarida  ekskursiyalar 

davomiyligiga koʻra bir soatlik, bir kunlik va koʻp kunlik boʻlishi mumkin. Bir soatga 

moʻljallangan  ekskursiya  –  maktab  hovlisida  yoki  oʻquv  tajriba  yer  maydonchasida 

oʻtkaziladi. Bir kunga moʻljallangan ekskursiya tabiatga, ishlab chiqarish korxonalariga, 

fermer  xoʻjaliklariga,  hayvonot  yoki  botanika  bogʻiga,  baliqchilik  yoki  parrandachilik 

---